Haluksy (paluch koślawy) - objawy i leczenie haluksów

Haluksy to problem, który dotyka wielu pacjentów, w szczególności kobiety. Haluksy są często postrzegane jako problem głównie estetyczny, jednakże mają one istotny wpływ na biomechanikę stopy oraz całej kończyny dolnej, co może skutkować dolegliwościami bólowymi przedniej części stopy oraz dużym dyskomfortem. Deformacja w obszarze stopy może generować różnorodne dodatkowe dolegliwości, znacząco wpływając nie tylko na jakość życia, ale także utrudniając wykonywanie podstawowych czynności codziennego życia.

 

Czym są haluksy?

Haluksy to deformacja stopy, charakteryzująca się koślawym ustawieniem palucha oraz przesunięciem I kości śródstopia w kierunku przyśrodkowym. Haluks, czyli inaczej paluch koślawy charakteryzuje się wybrzuszeniem w obrębie głowy I kości śródstopia. Wypukłość ta ciągle jest drażniona przez obuwie, co powoduje stan zapalny oraz wywołuje inne dolegliwości. Haluksy mogą powodować silny ból. Często takie ustawienie palucha powoduje także zniekształcenie pozostałych palców stopy, co ma ogromny wpływ na biomechanikę stopy, a nawet całej kończyny dolnej. Haluksy dotyczą nawet 2-4 % populacji i są najczęstszą deformacją stopy.

 

Haluksy – przyczyny

Istnieje wiele czynników ryzyka, które mogą wpływać na powstanie palucha koślawego. Haluksy występują częściej u kobiet niż u mężczyzn, najczęściej w okolicach 40 roku życia. Dlaczego tak jest? Otóż, jest to spowodowane różnicami anatomicznymi oraz fizjologicznymi między kobietą, a mężczyzną. U mężczyzn występuje twardszy, czyli mniej ruchomy układ stawowy. Kobiety mają uogólnioną wiotkość więzadeł, są także podatne na zmiany poziomu hormonów w organizmie, które zmieniają właściwości tkanek (powodują rozluźnienie więzadeł). Zmiany w gospodarce hormonalnej dotyczą szczególnie okresu po urodzeniu dziecka i po menopauzie i w tym właśnie okresie obserwuje się zwiększenie częstotliwości występowania koślawości palucha.

Kobiety często chodzą także w zbyt ciasnym obuwiu (dotyczy to przodostopia, które powinno być szerokie) oraz w butach na wysokim obcasie, które prowadzą do zniekształceń stopy.

Występują również inne przyczyny haluksów i są nimi:

• spłaszczenie łuków stopy, a szczególnie łuku poprzecznego
• czynniki genetyczne
• zaburzenia ustawienia kończyn dolnych i ich biomechaniki
• nadwaga
• stojący tryb życia i brak aktywności fizycznej
• choroby reumatyczne (RZS, dna moczanowa)
• odmienność w budowie stopy (stopa Mortona, zwana stopą grecką).

Rozwój haluksów zazwyczaj nie jest jednoznacznie spowodowany jednym czynnikiem, lecz najczęściej jest rezultatem współdziałania różnych czynników ryzyka oraz nieprawidłowej biomechaniki całej kończyny dolnej (płaskostopie poprzeczne) mając wpływ na postęp choroby.

 

Haluksy – deformacja stopy czyli jak powstają haluksy

Stopa odgrywa kluczową rolę w aspektach biomechanicznych związanych z chodem, będąc jednocześnie pod wpływem stawów znajdujących się powyżej, tj. stawu kolanowego i biodrowego. W trakcie chodu stopa głównie korzysta z trzech punktów podparcia, które absorbują i przenoszą największe siły działające na nią podczas ruchu. Są nimi:

• głowa I kości śródstopia (miejsce tworzenia się haluksa)
• głowa V kości śródstopia
• pięta

Przy zaburzeniu ustawienia i biomechaniki stawów położonych wyżej, np. przy koślawieniu stawu kolanowego siły oddziałujące na stopę są zaburzone. Wtedy największe obciążenie przyjmuje głowa I kości śródstopia, a tym samym łuk poprzeczny zapada się. Długotrwałe przeciążenie tego obszaru sprzyja powstawaniu haluksa oraz pojawianiu się dolegliwości bólowych wokół tego obszaru. Przy diagnostyce palucha koślawego należy uwzględnić biomechaniczne powiązania oraz oddziaływanie wyższych partii ciała na stopę.

 

Haluksy – objawy

W początkowych stadiach rozwijania się deformacji palucha mogą nie ujawniać się żadne dolegliwości bólowe, co często sprawia, że problem jest bagatelizowany. Jednak w późniejszym etapie powstawania haluksa mogą pojawić się pierwsze objawy bólowe w obszarze śródstopia podczas chodu oraz zaczerwienienie w okolicy I stawu śródstopno- paliczkowego (stany zapalne i obrzęk kaletki). Tkliwość podczas noszenia i zakładania obuwia staje się coraz bardziej zauważalna, a nawet mogą pojawiać się trudności z przemieszczaniem się oraz zaburzenia biomechaniki chodu. Dodatkowo, bolesne odciski i modzele (zgrubiałe odciski) w okolicach kości śródstopia mogą znacząco pogarszać komfort codziennego funkcjonowania.

Zaburzenie biomechaniki I kości śródstopia podczas chodu często skutkuje skargami pacjentów na szybką męczliwość stóp, a nawet odczucie pieczenia podeszwy stopy. Zaburzenie biomechaniki polega na złym ustawieniu I kości śródstopia podczas pełnego obciążenia stopy w trakcie chodu, które jest spowodowane osłabieniem mięśnia strzałkowego długiego. Również podczas przetaczania stopy pacjenci omijają bolesny punkt przez co obciążają zewnętrzną część stopy. Zaburzenie biomechaniki stopy, a co za tym idzie, chodu, może prowadzić do różnych dolegliwości i zaburzeń w wyższych obszarach ciała.

Diagnoza palucha koślawego

W celu wyboru odpowiednich metod fizjoterapeutycznych oraz zrozumienia przyczyn dolegliwości pacjenta związanych z haluksami, niezbędne jest przeprowadzenie dokładnej diagnostyki i badań. Proces diagnozowania haluksów opiera się głównie na zebraniu informacji podczas wywiadu z pacjentem oraz przeprowadzeniu starannego badania fizykalnego.

Wywiad z pacjentem stanowi kluczową część diagnostyki, umożliwiającą poznanie szczegółów dotyczących historii choroby, ewentualnych urazów czy obciążeń stopy. Badanie fizykalne obejmuje ocenę ustawienia palucha, pozostałych palców oraz łuków stopy. Fizjoterapeuta bada także obecność modzeli, sprawdza ruchomość stawów, ocenia siłę i napięcie mięśni, a także analizuje biomechanikę stopy.

W przypadku podejrzenia haluksów, zaleca się również wykonanie zdjęcia rentgenowskiego (RTG) w celu szczegółowej oceny struktury stawu i identyfikacji ewentualnych trzeszczek. Badanie to może także pomóc w wykluczeniu innych zniekształceń stóp oraz dostarczyć informacji niezbędnych do określenia stopnia zaawansowania deformacji.

Dodatkowo, warto rozszerzyć diagnostykę o badania postawy ciała, analizę biomechaniki chodu oraz testy funkcjonalne. Badania te pozwolą na lepsze zrozumienie globalnego obrazu problemu, uwzględniając nie tylko stopy, ale także stawy wyżej, takie jak staw kolanowy i biodrowy. Identyfikacja potencjalnych przyczyn powstawania haluksów w obszarze biomechaniki całej kończyny dolnej stanowi kluczowy krok w procesie diagnostyki. Dzięki tej analizie możliwe jest skierowanie leczenia fizjoterapeutycznego w celu eliminacji głównej przyczyny deformacji stopy.

 

Profilaktyka haluksów czyli jak zapobiegać koślawemu paluchowi?

Jeśli istnieją genetyczne predyspozycje do wystąpienia haluksów w rodzinie, można rozważyć proaktywne podejście w celu przeciwdziałania ich powstawaniu. Profilaktyka polega na podejmowaniu świadomych działań mających na celu eliminację lub minimalizację ryzyka pojawienia się deformacji stopy w przyszłości. Łatwiejsze jest przeciwdziałanie niż późniejsze leczenie haluksa! Poniżej przedstawiamy kilka kroków, które mogą pomóc w profilaktyce haluksów:

• Dobór odpowiedniego obuwia – należy wybierać buty, które są wygodne i nie powodują żadnych dolegliwości i pozwalają na naturalne obciążanie stopy podczas chodu. Najlepszym wyborem są buty na płaskim obcasie, z szeroką przednią częścią, a także dobrą stabilizacją stopy. 
• Dbanie o poprawną postawę ciała – aby nie odczuwać dolegliwości bólowych należy zwrócić uwagę na swoją postawę. Prawidłowa postawa ciała pozwala na odpowiednie obciążenia stawów, a szczególnie stopy.
• Regularna aktywność fizyczna – zapewnienie odpowiedniej dawki ruchu pozytywnie wpływa na cały organizm. Pomaga ona na utrzymaniu elastyczności mięśni, a także odpowiedniego zakresu ruchomości w stawach oraz poprawia biomechanikę całego ciała. 
• Przerwy od obciążenia stóp – stopy czasami potrzebują odpoczynku, szczególnie po długotrwałej pozycji stojącej lub chodzenia. Regularne przerwy i unoszenie nóg pomoże w odciążeniu stóp. 
• Konsultacje ze specjalistą – jeżeli pojawią się jakiekolwiek dolegliwości związane z haluksem, zaleca się niezwłoczne skonsultowanie się z lekarzem lub fizjoterapeutą.

Profilaktyka haluksów jest procesem, który wymaga regularnej troski o zdrowie stóp, ale może skutkować znacznym ograniczeniem ryzyka ich powstania.

Leczenie haluksów - leczenie operacyjne i leczenie zachowawcze

Istnieje wiele metod leczenia tego schorzenia, ich wybór jest uzależniony od stopnia zaawansowania zniekształcenia oraz dolegliwości pacjenta. W przypadku łagodnych i początkowych zmian palucha stosuje się fizjoterapię oraz elementy profilaktyczne np. zmianę obuwia.

Operacja haluksów

Zabiegi na koślawy paluch wykonuje się przy zaawansowanych zniekształceniach.  Lekarz ortopeda może zdecydować się na interwencje chirurgiczną haluksa. Istnieje kilka technik operacyjnych (dobre rezultaty daje przezskórna operacja palucha).

W przypadku nieoperacyjnego postępowania fizjoterapia jest kluczowym elementem leczenia. Wymienia się wiele skutecznych technik, oto kilka z nich:

Terapia manualna i masaż

Terapia manualna skierowana jest na zwiększenie zakresu ruchomości w stawach poprzez zastosowanie technik trakcyjnych i mobilizacyjnych.

Terapia tkanek miękkich

Terapia tkanek miękkich pomaga w optymalizacji napięcia mięśniowego w obrębie mięśni stopy, a szczególnie mięśni strzałkowych, prostowników palucha i palców, brzuchatego łydki oraz płaszczkowatego.

Reedukacja chodu i poprawa biomechaniki

W celu eliminacji podstawowej przyczyny haluksów oraz zminimalizowania ryzyka ich nawrotu, konieczne jest poprawienie biomechaniki chodu pacjenta.

Ćwiczenia na koślawy paluch

Ćwiczenia stopy są bardzo ważnym elementem fizjoterapii. Pomagają one nauczyć pacjenta odpowiedniej biomechaniki, wzmocnić mięśnie oraz zredukować przykurcze. Korekcyjne ćwiczenia na haluksy będą tematem osobnego wpisu.

Kinesiotaping

Kinesiotaping to jedna z nowoczesnych metod, która pozwala na bierne ustawienie palucha w odpowiedniej pozycji oraz utrzymanie tego fizjologicznego położenia. Jest to metoda uzupełniająca postępowanie fizjoterapeutyczne.

Fizykoterapia

Celem fizykoterapii jest zmniejszenie dolegliwości bólowych i stanu zapalnego w okolicy stopy. Wykorzystywane jest często na początku postępowanie fizjoterapeutycznego, gdy pacjent odczuwa duży ból i nie jest w stanie wykonywać ćwiczeń.

Najczęściej używane metody fizykoterapeutyczne to: elektrostymulacja, laseroterapia, pole magnetyczne o małej częstotliwości i ultradźwięki.

 

Rehabilitacja koślawego palucha opiera się na holistycznym podejściu, biorąc pod uwagę całość układu ruchu oraz indywidualne potrzeby pacjenta. Skuteczność terapii zależy często od zaangażowania pacjenta w regularne wykonywanie zaleconych ćwiczeń oraz stosowanie się do zaleceń fizjoterapeuty. Współpraca między pacjentem a specjalistą stanowi klucz do osiągnięcia trwałych rezultatów i poprawy jakości życia osób cierpiących na Haluksy.

 

Przyrządy ortopedyczne na haluksy – leczenie i zapobieganie w domu

Dodatkowo postępowanie fizjoterapeutyczne wspomaga się wkładkami oraz ortezami. Odpowiednie dobranie wkładek oraz ortezy pozwoli na lepszą biomechanikę stopy oraz mniejsze obciążenie obszaru bólowego. Warto zwrócić uwagę na kilka grup produktów wymienionych poniżej.

Buty i sandały na haluksy

Buty i sandały na haluksy są specjalnie zaprojektowane, aby zapewnić komfort i wsparcie osobom cierpiącym na haluksy, czyli deformacje stawu dużego palca u stopy. Oto kilka kluczowych cech i zalet takiego obuwia:

1. Szeroka Przestrzeń na Palce: Buty na haluksy mają zwykle szerszą przednią część, co zapewnia więcej miejsca dla dużego palca i zmniejsza ucisk na haluksy.

2. Miękkie Materiały: Są wykonane z miękkich, elastycznych materiałów, które minimalizują tarcie i nacisk na wrażliwe obszary stopy.

3. Wsparcie Łuku Stopy: Wiele modeli oferuje dodatkowe wsparcie łuku stopy, co pomaga w równomiernym rozłożeniu ciężaru ciała i zmniejsza obciążenie stawów palców.

4. Regulowalne Zamknięcia: Często mają regulowane paski lub inne systemy zapięcia, które pozwalają na indywidualne dopasowanie do stopy i zminimalizowanie nacisku na haluksy.

5. Amortyzacja: Dobrze zaprojektowane buty na haluksy mają również odpowiednią amortyzację, co pomaga w absorpcji wstrząsów podczas chodzenia i zmniejsza ból.

6. Profilaktyka i Ulga w Bólu: Chociaż buty te nie leczą haluksów, mogą zapobiegać ich pogorszeniu i oferować ulgę w bólu podczas codziennego użytkowania.

7. Specjalistyczne Konstrukcje: Niektóre modele mogą zawierać specjalne wkładki ortopedyczne lub inne elementy konstrukcyjne, które są dostosowane do potrzeb osób z haluksami.

Wybierając buty na haluksy, ważne jest, aby skonsultować się z lekarzem lub specjalistą od stóp, który może doradzić w wyborze odpowiedniego modelu, biorąc pod uwagę indywidualne potrzeby i stan zdrowia stóp.

Wkładki na haluksy

Wkładki na haluksy to specjalistyczne produkty ortopedyczne zaprojektowane, aby zapewnić wsparcie i komfort osobom cierpiącym na haluksy. Są one zwykle wykonane z materiałów amortyzujących, które pomagają w równomiernym rozłożeniu ciężaru ciała, zmniejszając tym samym ból i dyskomfort. Dostosowują się do kształtu stopy, oferując dodatkową ochronę i wsparcie dla dużego palca oraz łuku stopy. Wkładki te mogą również pomóc w zapobieganiu dalszemu rozwojowi haluksów i poprawiać ogólną postawę ciała podczas chodzenia. Ich efektywność zależy od indywidualnych potrzeb użytkownika.

Separatory na haluksy

Separatory na haluksy są małymi, elastycznymi urządzeniami, które pomagają w łagodzeniu bólu i dyskomfortu poprzez delikatne rozdzielanie dużego palca od pozostałych. Wykonane zwykle z miękkiego silikonu lub żelu, zapewniają komfort noszenia i minimalizują podrażnienia. Używanie separatorów może przyczynić się do poprawy ustawienia palców i zmniejszenia nacisku na haluksy. Chociaż nie leczą haluksów, regularne stosowanie może zapobiegać ich pogorszeniu i poprawiać komfort chodzenia.

Aparaty na haluksy

Aparaty na haluksy to specjalistyczne urządzenia ortopedyczne, które mają na celu korygowanie deformacji haluksów i łagodzenie związanych z nimi dolegliwości. Są zaprojektowane tak, aby delikatnie realignować duży palec, zmniejszając nacisk i ból w obszarze stawu. Aparaty te często są regulowane, co pozwala na dopasowanie ciśnienia i kąta korekcji do indywidualnych potrzeb użytkownika. Mogą być stosowane w nocy lub w ciągu dnia, w zależności od typu aparatu i zaleceń specjalisty.

Hallufix Bunion Aid, który zapewnia pełną mobilność stopy, dzięki elastycznej i ruchomej konstrukcji szyny oraz opatentowanemu zawiasowi. 

Innym rozwiązaniem jest Bunito Duo, który zapewnia pełną mobilność stopy, dzięki elastycznej i ruchomej konstrukcji szyny oraz opatentowanemu podwójnemu zawiasowi.  Obydwa aparaty można stosować w stopniu lekkim i średnim haluksów, w rehabilitacji pooperacyjnej oraz jako profilaktykę.

 

Podsumowanie

Haluksy, mimo że często postrzegane są jedynie jako problem estetyczny, mają znaczny wpływ na zdrowie biomechaniczne stopy oraz całej kończyny dolnej.

Pełne zrozumienie anatomii stopy oraz skuteczne podejście fizjoterapeutyczne stanowią klucz do efektywnego leczenia i profilaktyki haluksów. Należy podkreślić, że wczesna diagnoza i skuteczna interwencja stanowią klucz do zapobiegania dalszemu postępowi deformacji stopy. Podjęcie odpowiednich działań zaradczych, konsultacja z lekarzem lub fizjoterapeutą oraz inwestycja w profilaktykę są niezwykle istotne dla utrzymania zdrowych i sprawnych stóp na przestrzeni czasu. Dbanie o zdrowie stóp nie tylko przynosi natychmiastowe korzyści, ale stanowi również inwestycję w długotrwałe, dobre samopoczucie i aktywność fizyczną.

Piśmiennictwo:
1. Rujna K., Mikołajczak A., Chochowska M.” Hallux valgus – wybrane techniki kompleksowego postępowania terapeutycznego z punktu widzenia współpracy fizjoterapeuty i podologa”
2. Mgr Laura Piejko, dr Agnieszka Nawrat - Szołtysik, dr Anna Polak, mgr Dominika Grzybowska-Ganszczyk „Zastosowanie fizjoterapii w leczeniu paluchów koślawych” 2016
3. Mgr Magdalena Bajerska, mgr Anna Ambroż, mgr Marek Wiecheć „Paluch koślawy: postępowanie fizjoterapeutyczne” 2015
4. Nikolaus Wülker, Falk Mittag „The Treatment of Hallux Valgus” 2012
5. Ray i wsp. „Hallux Valgus” 2019 Foot & Ankle Orthopaedics