Czym jest Ajurweda? Co możemy czerpać z tradycyjnej medycyny indyjskiej?

Ajurweda to tradycyjny system medycyny niekonwencjonalnej z Indii, który ma swoje korzenie w XII wieku p.n.e. Nazwa "ajurweda" oznacza dosłownie "wiedzę o życiu" (z sanskrytu: "ayus"– życie, "veda"– wiedza). Holistyczne podejście Ajurwedy definiuje się jako zachowanie równowagi ciała i umysłu, a także ducha. Utrzymanie równowagi możliwe jest dzięki prewencji chorób oraz dbaniu o ogólny dobrostan organizmu, co realizuje się poprzez zdrowy styl życia, odpowiednią dietę, unikanie toksyn, ziołolecznictwo oraz praktyki takie jak aktywność fizyczna i medytacja. Warto podkreślić, że chirurgia również znajduje się w obrębie ajurwedy i jest uznawana za istotną część tego systemu.

W 1979 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznała ajurwedę za oficjalną koncepcję zdrowia i terapii.

Historia i filozofia medycyny ajurwedyjskiej

Ajurweda ma swoje początki sięgające XII wieku p.n.e., co czyni ją jednym z najstarszych znanych systemów medycznych. Rozwijała się między V wiekiem p.n.e. a V wiekiem n.e., w tym czasie powstały kluczowe teksty, które stanowią jej fundament.

Jednym z najstarszych dokumentów o medycynie ajurwedyjskiej, który przetrwał do dziś, jest ośmiotomowe dzieło Caraka Samhita. W wyczerpujący sposób opisuje tajniki medycyny indyjskiej. Porusza zagadnienia ogólne jak pochodzenie medycyny i obowiązki lekarza, oraz poszczególne grupy chorób, jak również właściwe dla nich postępowanie. W szczegółowy sposób opisuje poszczególne leki, terapie czy kuracje ziołolecznictwa. Tekst ten cieszy się największym poważaniem, nierzadko określany mianem “Encykopedii Ajurwedy”.

Kolejnym ważnym podaniem jest kompendium Sushruta Samhita. To 3-tomowa, szczegółowa rozprawa poświęcona chirurgii, po dziś dzień uznawana za jeden z najważniejszych traktatów na temat chirurgii, jaki przetrwał ze starożytności. Jej autorem jest Sushruta - indyjski medyk żyjący w VI wieku p.n.e.- uznawany za jednego z pierwszych znanych w historii chirurgów. Według wielu przekazów jest on współtwórcą medycyny ajurwedańskiej. Wierzył, że chirurgia to najlepszy sposób leczenia, pozwalający osiągnąć natychmiastowe efekty. Znajdują się w niej szczegółowe opisy metod i narzędzi chirurgicznych, a także postępowanie chirurgiczne przy komplikacjach podczas porodu.

Za jedno z najważniejszych dzieł ajurwedyjskich uznaje się księgi Asthanga Hridayam. Jest to tzw. Wielka Trylogia, stanowiąca uwspółcześniony i usystematyzowany i kompleksowy przekaz o medycynie indyjskiej. Doczekał się przekazu na język angielski i jest dostępny w księgarniach po dziś dzień.

5 żywiołów

Koncepcja pięciu żywiołów (Pancza Mahabhuta) jest fundamentem Ajurwedy. Definiuje ona dobrostan organizmu jako filozoficzny obraz harmonii i równowagi sił występujących w przyrodzie. Są nimi:

• Ziemia (Prithvi): symbolizuje stabilność i solidność, obecna w kościach i tkankach.
• Woda (Jala): reprezentuje płynność i elastyczność, obecna w płynach ustrojowych.
• Ogień (Agni): oznacza ciepło i transformację, kluczowy w procesach metabolicznych.
• Powietrze (Vayu): symbolizuje ruch i dynamikę, obecne w oddychaniu i komunikacji. 
• Eter (Akasha): odnosi się do przestrzeni i sfery duchowej.

3 dosze

Ajurweda wyróżnia trzy dosze, które są kombinacjami żywiołów:

• Vata: powietrze i eteryczna przestrzeń.
• Pitta: ogień i woda.
• Kapha: woda i ziemia.

Każdy człowiek posiada unikalną kombinację tych dosz, co wpływa na wygląd, osobowość, reakcje na stres oraz podatność na choroby. Ajurweda zaleca indywidualne podejście w zakresie diety, stylu życia i aktywności, by wspierać naturalny potencjał i odporność organizmu człowieka oraz unikać problemów zdrowotnych: fizycznych i psychicznych.

Ajurweda w praktyce

Ajurweda, wywodząca się z Indii, ewoluowała i dostosowywała się do potrzeb społeczeństwa w różnych częściach świata. Opiera się na zasadzie utrzymywania równowagi między ciałem, umysłem i duchem. Najważniejsze elementy to m.in

• Dieta: spożywanie świeżych, sezonowych produktów, naturalnych składników, unikanie przetworzonej żywności. Zwracanie uwagi zarówno na produkt jak i czas posiłku, a także indywidualne potrzeby organizmu. Ważne, aby posiłki były bogate w składniki odżywcze.
• Styl życia: praktykowanie jogi, medytacji, korzystanie z masaży oraz ziołolecznictwa, które wspierają zachowanie zdrowia fizycznego i emocjonalne.
• Rytuały: codzienne praktyki, w tym poranne i wieczorne rytuały, są ważne dla zdrowego stylu życia.

Ajurweda a styl życia

Metody Ajurwedy mają korzystny wpływ nie tylko na zdrowie fizyczne, ale także na stan emocjonalny. Ajurweda kładzie duży nacisk na harmonię z cyklami natury, a sen, odgrywający istotną rolę w regeneracji, powinien być regularny i głęboki.

Ajurweda, jak każdy system medyczny wymaga zrozumienia i wykwalifikowanego wsparcia od specjalistów, aby można było ją skutecznie stosować. Konsultacja z wykwalifikowanym praktykiem ajurwedyjskim może być niezwykle istotna, aby doświadczyć w pełni korzyści płynących z tego systemu.

Ajurweda, będąca skarbnicą mądrości i tradycji, oferuje nowoczesnemu społeczeństwu alternatywne podejście do zdrowia. W kontekście współczesnego świata, gdzie tempo życia jest szybkie, a stres powszechny, ajurweda może okazać się pomocna w znalezieniu oazy spokoju i równowagi. Jej uniwersalne zasady, oparte na harmonii z naturą, są ponadczasowe i zyskują aprobatę coraz szerszego grona ludzi.

Piśmiennictwo:
1. A. Jones, A Portable Cosmos: Revealing the Antikythera Mechanism, Scientific Wonder of the Ancient World, Oxford University Press 2017. 

2. J. Loewenthal, G. Y. Yeh, D. H. Mehta i P. M. Wayne, Integrative medicine and health, in: Hazzard’s Geriatric Medicine and Gerontology, 8e, eds. J. B. Halter, J. G. Ouslander, S. Studenski, K. P. High, S. Asthana, M. A. Supiano, C. S. Ritchie i K. Schmader, McGraw Hill 2022,

3. H. Sharma, R. K. Wallace, Ayurveda and Epigenetics, „Medicina (Kaunas, Lithuania)” 2020, 56(12), s. 687, https://doi.org/10.3390/medicina56120687, [dostęp: 12.11.2023].

4. Caraka-sam'hita. W: Swami Harshananda: A Concise Encyclopeaedia of Hinduism.Wyd. 1. T. 1. Bangalore: Ramakrishna Math, April 2008, s. 402. ISBN 978-81-7907-057-4.