Czym jest skolioza u dzieci? Jak powinna wyglądać profesjonalna diagnostyka, która pozwoli skutecznie leczyć?

Skolioza to trójpłaszczyznowe skrzywienie kręgosłupa stanowiące wadę postawy. Zanim przejdziemy do skoliozy, warto zdefiniować pojęcie wady postawy. Wada postawy to zespół błędów postawy rozumiany jako niewielkie pojedyncze odchylenie od prawidłowej postawy ciała, które można korygować odpowiednimi ćwiczeniami.

 

Jak często występują wady postawy?

Częstotliwość występowania wad postawy waha się w przedziale 30-60% w populacji.

 

Kiedy jest największe ryzyko wystąpienia wad postawy?

Największe ryzyko wad postawy występuje podczas intensywnego wzrastania oraz zmiany trybu życia dziecka na bardziej ustalony, szkolny tryb z przewagą siedzącego trybu życia. 

Następuje to między 5 a 7 rokiem życia oraz w okresie dojrzewania. U dziewczynek okres zwiększonego ryzyka przypada na 10-11 rok życia, u chłopców 13-15 rok życia.
Warto wiedzieć! 

Warto pamiętać, że niektóre odchylenia od prawidłowej postawy ciała są naturalne (fizjologiczne):

• Hiperlordoza lędźwiowa- może występować do około 6 roku życia.
• Ukształtowanie krzywizn kręgosłupa występuje w wieku 7 lat.
• Szpotawość kolan jest fizjologiczna do 3 roku życia.
• Między 4-6 rokiem życia występuje koślawość kolan.

 

Jakie są najczęstsze wady postawy?

Najczęstsze wady postawy wśród dzieci w Polsce to:

• skolioza,
• młodzieńcza kifoza piersiowa (choroba Scheuermanna),
• zniekształcenia statyczne kończyn dolnych.

 

Czym jest skolioza?

Skolioza charakteryzuje się wielopłaszczyznowym odchyleniem linii kręgosłupa:

• w płaszczyźnie czołowej występuje: boczne skrzywienie kręgosłupa
• w płaszczyźnie strzałkowej: zmniejszenie kifozy lub lordozy
• w płaszczyźnie poprzecznej: rotacja osiowa kręgów

Te wielopłaszczyznowe odchylenia powodują m.in.: zaburzenia wentylacji płuc oraz zaburzenia metabolizmu tkanki kostnej. Nasilenie problemu zależy od stopnia nasilenia skoliozy.

  

Jaka są przyczyny skoliozy u dzieci?

Występuje skolioza nabyta, ale może być także wrodzoną wadą kręgosłupa. Najczęściej diagnozowanym rodzajem skoliozy jest skolioza idiopatyczna. Przyczyna skrzywienia nie jest znana. Dotyczy aż 80-90% skolioz.

  

Czy występują różne rodzaje skoliozy?

Skoliozę można klasyfikować na różne sposoby m.in.:

Ze względu na lokalizację:

• skolioza w odcinku piersiowym
• skolioza w odcinku lędźwiowym
• skolioza w odcinku szyjnym

Ze względu na liczbę łuków:

• skolioza jednołukowa
• skolioza dwułukowa
• skolioza wielołukowa

Ze względu na wielkość kąta skrzywienia – podział Grucy:

• I stopień– do 30°
• II stopień– od 30 do 60°
• III stopień– od 60 do 90°
• IV stopień– powyżej 90° 

Ze względu na etiologię:

Skoliozy czynnościowe (funkcjonalne) – zmiany dotyczą tylko płaszczyzny czołowej i ustępują po wyeliminowaniu czynnika, który ją wywołuje.

oraz

Skoliozy strukturalne – są zawsze zniekształceniem w trzech płaszczyznach; czołowej, strzałkowej i poprzecznej (poziomej). Powstają w okresie wzrostu (najczęściej między 1–3, 7–9 i 12–15 rokiem życia)

• kostnopochodne - wrodzone,  torakopochodne, układowe
• nerwopochodne – wrodzone, porażenne wiotkie, porażenne spastyczne -
• mięśniowopochodne - wrodzone, dystrofie mięśniowe, i inne
• idiopatyczne- o nieustalonej etiologii

 

Jakie są czynniki ryzyka skrzywienia kręgosłupa u małego pacjenta?

Jest to przede wszystkim przyjmowanie nieprawidłowej pozycji ciała oraz:

• źle dobrane stanowisko do nauki
• nieodpowiednie pozycje podczas wypoczynku
• niewłaściwe obciążenie bagażu szkolnego
• nieprawidłowe noszenie tornistra
• zbyt mało czasu spędzonego aktywnie
• jednostronne, długotrwałe zajęcia symetryczne np. gra na skrzypcach
• ciężka, jednostronna praca fizyczna zwłaszcza w okresie dojrzewania
• stałe pochylenie lub rotacja głowy spowodowana wadami wzroku lub słuchu
• nadmiar aktywności siedzącej (przed komputerem, telewizorem)
• nadwaga i otyłość

 

Diagnoza skoliozy u dzieci

Skolioza jest najczęściej diagnozowana podczas badań przesiewowych. Jeżeli rodzica niepokoi stan postawy swojego dziecka warto skonsultować się z lekarzem lub fizjoterapeutą w celu oceny postawy ciała.  Fizjoterapeuta dziecięcy prowadzi szereg testów, które obejmują pomiar zakresu ruchów kręgosłupa za pomocą specjalistycznych przyrządów.

Do diagnostyki skoliozy stosuje się m.in:

• testy funkcjonalne - test Adamsa- bada on symetrię ciała w skłonie do przodu 
• skoliometr - jest rodzajem poziomicy do mierzenia kąta rotacji tułowia
• zdjęcie rentgenowskie - wykonane w projekcji przednio-tylnej, stojącej

Jeżeli podczas badania skoliometrem skolioza wyniesie:

• ≥7° należy dziecko skierować na dalszą diagnostykę ( jej elementem może być diagnostyka radiologiczna)
• 4-6° dziecko powinno być poddane dodatkowemu badaniu po 3-6 miesiącach
• 0-3° dziecko nie musi być poddawane dodatkowemu badaniu po upływie 3-6 miesięcy

 

Ocena dojrzałości kości - test Rissera

Pogłębianie się skoliozy zazwyczaj zatrzymuje się w momencie zakończenia wzrostu kostnego i rozwoju dziecka. Można to ocenić za pomocą testu Rissera.Dlatego też warto kontrolować dziecko u fizjoterapeuty lub lekarza ortopedy, ponieważ najbardziej efektywna praca ze skoliozą występuje do momentu osiągnięcia dojrzałości kostnej- o tym informuje nas właśnie test Rissera - kostnienie kręgosłupa i miednicy postępuje równolegle. Na podstawie zdjęcia RTG można ocenić stopień skostnienia. Zazwyczaj osiągnięcie dojrzałości kostnej następuje w wieku 15-16 lat.

   

Badanie radiologiczne jest jednym z najważniejszych badań w ocenie skolioz

Na jego podstawie można stwierdzić:

• stopień skrzywienia kręgosłupa, rotację, torsję i sklinowacenie,
• obecność innych nieprawidłowości kości, szczególnie klatki piersiowej i miednicy
• dynamikę procesu skrzywienia
• rokowanie na podstawie testu Rissera oraz określenie wieku kostnego
• podstawy planowania leczenia skoliozy.

Zdjęcia radiologiczne wykonuje się w pozycji stojącej, z boku i z tyłu, od potylicy do kości ogonowej, z widokiem na grzebienie kości biodrowych.

Badanie radiologiczne to jedno z kluczowych narzędzi w ocenie skoliozy. Dzięki niemu można ustalić:

• kąt skrzywienia kręgosłupa oraz rotację i torsję kręgów,
• obecność innych nieprawidłowości kostnych, zwłaszcza w obrębie klatki piersiowej i miednicy,
• tempo progresji skoliozy,
• prognozy dotyczące dalszego rozwoju na podstawie testu Rissera oraz oceny wieku kostnego,
• podstawy do planowania leczenia.

Zdjęcia rentgenowskie wykonuje się w pozycji stojącej, z boku i z tyłu, obejmując obszar od potylicy do kości ogonowej oraz uwzględniając grzebienie kości biodrowych.

  

Metody pomiaru kąta skrzywienia

Istnieje kilka technik pomiaru kąta skrzywienia. Jedną z nich jest metoda Cobba, która klasyfikuje skoliozy według kąta skrzywienia. Według klasyfikacji Cobba o skoliozie mówimy, gdy krzywizna kręgosłupa wynosi co najmniej 10 stopni.

• Postawa skoliotyczna - do 10 stopni, wczesny etap wady. Charakteryzuje się asymetrią barków, łopatek i kątów talii. W tym stadium trójpłaszczyznowe skrzywienie jest minimalne lub nieobecne, a poprawa postawy może być osiągnięta dzięki napinaniu mięśni.
• Skolioza I stopnia - skrzywienie do 30 stopni. Zmiany dotyczą układu mięśniowo-więzadłowego, nie występują deformacje kostne. Możliwa jest korekcja bierna lub aktywna.
• Skolioza II stopnia- skrzywienie w zakresie 31-60 stopni. Pojawiają się zmiany strukturalne w kręgach oraz dyskach międzykręgowych, kręgosłup ulega rotacji, co może objawiać się garbem żebrowym lub wałem lędźwiowym.
• Skolioza III stopnia- skrzywienie powyżej 60 stopni, z poważnymi zmianami strukturalnymi, takimi jak sklinowacenie kręgów, rotacje oraz deformacje żeber i zniekształcenie klatki piersiowej.

 

Jakie są objawy skoliozy?

Objawy skoliotyczne I rzędu:
(deformacje kręgosłupa):

• boczne wygięcie kręgosłupa z łukowatym przebiegiem linii wyrostków kolczystych
• wygięcie przednio – tylne
• rotacja kręgów, torsja i sklinowacenie

Objawy skoliotyczne II rzędu:
(deformacje dotyczące elementów szkieletu bezpośrednio związanych z kręgosłupem):

• garb żebrowy tylny
• wgłębienie żebrowe tylne
• garb żebrowy przedni
• wgłębienie przednie
• przesunięcie klatki piersiowej
• najczęściej w stronę wypukłą
• nachylenie klatki piersiowej
• torsja klatki piersiowej- wystawanie biodra

Objawy skoliotyczne III rzędu 

(zmiany w odcinkach odległych od kręgosłupa):

• pogłębienie trójkąta taliowego po stronie wklęsłości
• uniesienie łopatki po stronie wypukłości, oddalenie od linii wyrostków kolczystych oraz jej rotacja na zewnątrz
• widoczna różnica w ustawieniu kątów dolnych łopatek - asymetria barków

 

Jak wygląda profilaktyka?

Wyróżniamy profilaktykę pierwszorzędową oraz drugorzędową.

Pierwszorzędowa to przede wszystkim:

• unikanie czynników ryzyka
• reedukacja posturalna - przyjmowanie prawidłowej postawy ciała
• odpowiednie noszenie tornistra

   

Zalecenia dotyczące noszenia tornistra według GIS (Główny Inspektorat Sanitarny)

• nie może ważyć więcej niż 10–15% masy ciała;
• powinien mieć usztywnioną ściankę przylegającą do pleców i szerokie szelki;
• cięższe rzeczy powinny być umieszczone na dnie, lżejsze wyżej;
• tornister należy nosić na obu ramionach.

Warto obserwować swoje dziecko, udać się z nim do lekarza lub fizjoterapeuty dziecięcego specjalizującego się w skoliozach w przypadku wątpliwości. Najbardziej newralgiczny czas dla powstawania skoliozy to 5-7 rok życia oraz okres dojrzewania 10-15 rok życia. W tym czasie powinniśmy zwrócić szczególną uwagę na postawę dziecka, by móc wprowadzić jak najszybciej odpowiednie leczenie. Pamiętajmy, lepiej zapobiegać niż leczyć.
 
Piśmiennictwo:
1. Wawrzyniak, A., Tomaszewski, M., Mews, J., Jung, A., & Kalicki, B. (2017). Wady postawy u dzieci i młodzieży jako jeden z głównych problemów w rozwoju psychosomatycznym. Pediatria i Medycyna Rodzinna, 13(1), 72-78.
2. Szczepanik, M., Walak, J., Stępień, E., Woszczak, M., & Woszczak, M. (2012). Ocena wad postawy jako test przesiewowy dla dzieci zagrożonych skoliozą. Studia Med, 26(2), 31-37.
3. Krawczyński, A., Kotwicki, T., Szulc, A., & Samborski, W. (2006). Kliniczny i radiologiczny pomiar rotacji kręgów u chorych ze skoliozą idiopatyczną. Ortop
Traumatol Rehab, 6(8), 602-7.

4. Czaprowski, D., & Ciała, C. P. (2022). Zasady prowadzenia badań przesiewowych w kierunku wczesnego wykrywania skoliozy idiopatycznej–rekomendacje Komitetu Rehabilitacji, Kultury Fizycznej i Integracji Społecznej Polskiej Akademii Nauk. Abstracts provided by authors in order of lectures presentations.