Dna moczanowa, podagra: leczenie i dieta. Jak sobie radzić z dną?
Dna moczanowa jest jedną z najpowszechniejszych chorób reumatycznych na świecie. Charakteryzuje się ona zapaleniem stawów - jest to jej typowy objaw. Poza tym zmiany mogą dotyczyć także układu krwionośnego oraz nerek. Dotyczy w szczególności mężczyzn.
W ostatnich latach notuje się stały wzrost tej choroby.
Objawy dny moczanowej
Objawy dny moczanowej to przede wszystkim nagłe i intensywne bóle stawów, które najczęściej występują w nocy. Najczęściej dotknięty jest staw dużego palca u nogi, co objawia się bólem podstawy dużego palca stopy. Choroba może również wpływać na inne stawy, takie jak kolana, kostki czy stawy rąk. Inne objawy to obrzęk, zaczerwienienie i uczucie ciepła w okolicy zajętego stawu.
Ataki dny moczanowej mogą trwać od kilku dni do tygodni, a między nimi mogą występować okresy bezobjawowe.
Dodatkowo, w późniejszym stadium choroby mogą pojawić się guzki podskórne zwane tofi, które są wynikiem odkładania się kryształów kwasu moczowego. Warto również pamiętać, że dna moczanowa może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak uszkodzenie stawów czy choroby nerek.
Odkładanie się kryształów
Zapalenie stawów spowodowane jest odkładaniem się kryształów moczanu sodu w płynie stawowym i pobliskich tkankach, w tym także tkance podskórnej. Najczęściej stężenie kwasu moczowego przewyższa próg wysycenia we krwi: 6,8mg/dl, czyli 404 umol/l. Zwiększone stężenie kwasu moczowego we krwi to hiperurykemia.
Podwyższone stężenie kwasu moczowego
Wyższe stężenie kwasu moczowego ma niekorzystny wpływ na strukturę i funkcję układu krwionośnego oraz narządów wewnętrznych. Może doprowadzić do kamicy nerkowej i upośledzenia pracy nerek.
Wcześniej choroba ta dotykała osoby zamożne - wiązało się to z przyjmowaniem pokarmów bogatych w puryny. Po zmianie nawyków żywieniowych obecnie częściej dotyka osoby o niskim statusie ekonomicznym.
Kwas moczowy (końcowy produkt przemiany materii) - występuje w kwasach nukleinowych i nukleotydach.
Puryny powstają w organizmie wskutek rozkładu produktów białkowych. Są onemetabolizowanep rzez różne enzymy w kwas moczowy. U niektórych gatunków (poza ludźmi inaczelnymi) występuje enzym urykaza, który rozkłada puryny do bardziej rozpuszczalnej allantoiny. U ludzi natomiast ten proces kończy się na kwasie moczowym.
Kwas moczowy przy większym stężeniu krystalizuje się w tkankach, w szczególności tych mniej ucieplonych. Większość kwasu moczowego w surowicy krwi jest wydalana przez nerki. Natomiast 90% wchłaniane jest ponownie do krwioobiegu.
Przyczyny dny moczanowej można podzielić na pierwotne i wtórne.
Przyczyny pierwotne dny moczanowej
- upośledzenie wydalania kwasu moczowego przez nerki - 90%
- nadprodukcja wskutek zaburzeń enzymatycznych w organizmie (wrodzonych) - 10%
Przyczyny wtórne dny moczanowej
- dieta bogatopurynowa
- nadużywanie alkoholu
- w przebiegu takich chorób jak białaczka, niedokrwistość hemolityczna, czerwienica prawdziwa, wskutek rozpadu nowotworu po chemioterapii lub radioterapii
- stosowanie leków upośledzających wydalanie kwasu moczowego z moczem np. tiazydowe leki moczopędne
- większość przypadków zaburzeń wydalania kwasu moczowego związana jest z czynnikami genetycznymi
Czy hiperurykemia jest główną przyczyną dny moczanowej?
Pomimo, że wydaje się, że jest ona jedną z najbardziej prawdopodobnych przyczyn u osób z podwyższonym stężeniem kwasu moczowego NIGDY nie dochodzi do zapalenia stawów na
tym podłożu. Rozwój dny moczanowej zależy od stopnia nasilenia hiperurykemi i wzrasta on wraz z wiekiem. U mężczyzn do dny moczanowej dochodzi najczęściej między 40 a 60 rokiem życia, natomiast u kobiet zazwyczaj później - po menopauzie. Występowanie dny moczanowej u kobiet przed menopauzą ma zazwyczaj podłoże genetyczne.
Czynniki ryzyka
- predyspozycje genetyczne
- hiperurykemia
- mężczyźni
- kobiety po menopauzie
- osoby starsze
- nadciśnienie tętnicze
- nadwaga
- otyłość
- dieta bogata w mięso i owoce morza
- nadużywanie alhoholu
- leki (diuretyki tiazydowe, kwas acetylosalicylowy - małe dawki, cyklosporyna)
- pacjenci po przeszczepieniach
Diagnostyka dny moczanowej
Aby stwierdzić dnę moczanową należy stwierdzić:
- nawracające ostre zapalenie stawów z remisjami wraz z hiperurykemią u mężczyzn po 40 roku życia lub kobiet w okresie menopauzy.
- sfagocytowane kryształy moczanu sodu w płynie stawowym lub ich złogi obecne w tkankach.
W przypadku braku możliwości potwierdzenia kryształów sodu w płynie stawowym diagnozę można postawić na podstawie obrazu klinicznego Pacjenta. Muszą być spełnione co najmniej dwa z poniższych kryteriów:
- napadowy ból oraz obrzęk zapalny w pierwszych stawach śródstopno-paliczkowych,
- minimum dwa napady bólu kończyny wraz z obrzękiem stawu
- występowanie guzków dnawych
- ustąpienie dolegliwości po podaniu kolchicyny
Przebieg dny moczanowej można podzielić na 4 okresy
- hiperurykemia bezobjawowa
- ostre napady zapalenia stawów
- bezobjawowe okresy międzynapadowe
- dna przewlekła (guzkowata, zaawansowana)
Czynniki wywołujące napad dny moczanowej
- spożycie alkoholu - w szczególności piwa
- spożycie posiłku bogatego w puryny (np. mięsa)
- intensywny wysiłek fizyczny
- uraz
- zabieg operacyjny
- niektóre leki
Objawy napadu dny moczanowej (podagra)
- zaczerwienienie
- obrzęk
- ucieplenie
- rosnący ból zajętego stawu osiągający szczyt po 8-12 godzinach
- temperatura ciała powyżej 38 stopni występuje u 30% chorych
Napad może trwać od kilku godzin do tygodnia lub dwóch. Odstępy między atakami początkowo są długie - trwają kilka lat, wraz z postępem choroby ulegają skróceniu - do kilku tygodni. Zazwyczaj pierwszy napad obejmuje jeden staw - najczęściej I staw śródstopno-paliczkowy. Napad ten zwany jest podagrą.
Wczesny etap dny moczanowej
W kolejnych etapach mogą być zajęte takie stawy jak:
- stawy śródstopaia
- staw skokowy
- staw kolanowy
Rzadziej zajęty bywa staw łokciowy, stawy ręki czy też nadgarstkowy.
Ciekawostka!
Zajęte stawy w okresie remisji nie wykazują żadnych objawów choroby. Aby sprawdzić, czy jest to faktycznie dna moczanowa należy wykonać badanie mikroskopowe płynu stawowego sprawdzające obecność kryształów moczanu sodu oraz obecność leukocytów w płynie stawowym. Kryształki kwasu moczowego powinny mieć odpowiedni kształt.
Przewlekła dna moczanowa
Przewlekła dna moczanowa rozwija się po 10 latach od pierwszego ostrego napadu.
Objawy fazy przewlekłej:
- trwały obrzęk stawów
- objawy bólowe stawów utrzymujący się stale - po napadzie ma on zmniejszone nasilenie
- zajęcie wielu stawów, także symetryczne zajęcie drobnych stawów, co często jest błędnie rozpoznawane jako RZS (reumatoidalne zapalenie stawów).
Czynniki predysponujące do dny przewlekłej
- wystąpienie ataku dny moczanowej w młodym wieku
- długi okres nieleczenia
- występowanie około 4 napadów w roku
- skłonność do zajmowania stawów kończyn górnych
W fazie przewlekłej poza zwiększeniem częstotliwości występowania napadów dochodzi także do trwałych zmian w stawach. Zmianom ulegają powierzchnie stawowe, w tkankach okołostawowych powstają guzki dnawe, które powodują zniekształcenie i dysfunkcję stawów. Przewlekła dna moczanowa wpływa także na nerki, serce oraz inne naczynia.
Leczenie dny moczanowej
Leczenie polega przede wszystkim na działaniach mających na celu przerwanie ataku oraz złagodzenie dolegliwości bólowych. W jego skład wchodzą także działania profilaktyczne mające na celu obniżenie poziomu kwasu moczowego w surowicy oraz zapobieganie wystąpienia dny moczanowej.
Profilaktyka
Niezwykle ważna jest edukacja pacjenta dotycząca żywienia, zmiana stylu życia oraz unikania czynników, które mogą powodować wzrost stężenia kwasu moczowego.
Dieta przy dnie moczanowej - czego unikać?
Produkty niewskazane w diecie osób chorujących na dnę moczanową to: Produkty niewskazane w diecie osób chorujących na dnę moczanową to:
1. Mięso czerwone - Wołowina, baranina oraz wieprzowina zawierają dużo puryn, które mogą zwiększać poziom kwasu moczowego we krwi.
2. Podroby - Wątróbki, nerki i inne podroby są szczególnie bogate w puryny i powinny być unikane.
3. Ryby i owoce morza - Niektóre ryby, takie jak sardynki, makrele, śledzie oraz owoce morza, jak krewetki i małże, mogą podnosić poziom kwasu moczowego.
4. Alkohol - Piwo i mocne trunki, zwłaszcza w nadmiarze, mogą prowadzić do zaostrzenia objawów dny moczanowej.
5. Napojów słodzonych fruktozą - Słodzone napoje mogą zwiększać ryzyko wystąpienia ataków dny moczanowej.
6. Żywność przetworzona - Fast foody oraz potrawy bogate w tłuszcze trans i sztuczne dodatki mogą negatywnie wpływać na stan zdrowia osób z dną moczanową.
7. Niektóre warzywa - Choć większość warzyw jest zdrowa, osoby cierpiące na dnę powinny ograniczyć spożycie warzyw bogatych w puryny, takich jak szparagi, kalafior, czy brokuły, chociaż ich wpływ jest znacznie mniejszy niż w przypadku mięsa.
W diecie osób z dną moczanową kluczowe jest również picie odpowiedniej ilości wody, aby pomóc w wydalaniu kwasu moczowego oraz wprowadzenie produktów niskopurynowych, takich jak nabiał, jaja, orzechy, a także niektóre zboża i owoce.
Leczenie farmakologiczne a dna moczanowa
W przypadku ostrego zapalenia stawów lekarz zaleci właściwy lek. Można także przyjmować NLPZ - niesteroidowe leki przeciwzapalne z wyjątkiem salicylanów np. ibuprofen, ketoprofen.
Nie należy przyjmować kwasu acetylosalicylowego, ponieważ podnosi on stężenie
kwasu moczowego w surowicy.
Stosowane są także glikokortykosteroidy.
Piśmiennictwo:
1. Pilarski, Ł., Bogdański, P., & Pupek-Musialik, D. (2012). Dna moczanowa—antyczna choroba wciąż problematyczna w XXI wieku. In Forum Zaburzeń Metabolicznych
(Vol. 3, No. 4, pp. 160-166).
2. Gińdzieńska-Sieśkiewicz, E., Sierakowski, S., Domysławska, I., & Sulik, A. (2010). Dna moczanowa–aktualne spojrzenie na diagnostykę i leczenie. Reumatologia, 48(6), 425-428.
3. Marczyński, W., & Koniec, W. Dna moczanowa–zmora współczesności.