Koślawość stóp u dzieci | Stopy płasko-koślawe - sposoby leczenia i profilaktyka

Wady stóp oraz postawy ciała to schorzenia, które występują bardzo często u dzieci. Najważniejszym momentem kształtowania się stopy jest okres przedszkolny. W przypadku stopy płasko-koślawej bardzo ważna jest profilaktyka, aby jak najwcześniej wykryć problem i zastosować odpowiednią terapię - głównie w formie ćwiczeń oraz wsparcia ortopedycznego np. wkładki do butów.

Jakie mogą być wady stóp u dzieci?

Wady stóp dzielimy przede wszystkim na:

• wady wrodzone np. stopa końsko - szpotawa
• wady nabyte np. stopa płasko - koślawa wiotka, stopa płasko-koślawa sztywna (występuje rzadko) - wymaga konsultacji z ortopedą dziecięcym w celu leczenia operacyjnego

Najczęstszymi wadami stóp są płaskostopie i stopa wydrążona

Płaskostopie

Płaskostopie to obniżenie wysklepienia stopy, które wynika z osłabienia mięśni i problemów aparatu więzadłowo- torebkowego. Więcej na temat płaskostopia przeczytasz tutaj: Ocena stóp dziecka.

Stopa wydrążona

Stopa wydrążona charakteryzuje się brakiem kontaktu z podłożem w części środkowej. Oznacza to pogłębione wysklepienie stopy w odcinku między guzem piętowym a głowami kości śródstopia wraz ze skróceniem tego odcinka. Wada ta najbardziej widoczna jest w wieku 10-14 lat. Przyczyną są zaburzenia równowagi mięśniowej.

• spowodowana ustawieniem przodostopia - przyczyną jest nadmierne zgięcie podeszwowe pierwszego promienia.
• spowodowana ustawieniem tyłostopia - przyczyną jest pierwotne szpotawe ustawienie tyłostopia.

Najczęściej występuje na tle wrodzonych zaburzeń rdzenia kręgowego, któremu towarzyszy rozszczep kręgosłupa. Ma małą zdolność amortyzacji. Może to prowadzić m.in. do złamań przeciążeniowych trzonu kości piszczelowej. Leczenie polega na stosowaniu indywidualnie dobranych wkładek ortopedycznych. W przypadku dużych deformacji konieczna jest operacja.

Prawidłowe ustawienie kończyny dolnej a stopa?

Prawidłowe ustawienie kończyny dolnej jest istotne dla funkcji lokomocyjnej. Ważny jest przebieg linii nośnej łączącej staw biodrowy, kolanowy i skokowy. Prawidłowo ukształtowany staw kolanowy przenosi ciężar ciała na stopę. Pod koniec okresu przedszkolnego i w pierwszych latach nauki szkolnej obserwuje się u dzieci zaburzenia przebiegu linii nośnej kończyny dolnej w stosunku do osi anatomicznej. Oznacza to, że trzon kości udowej i piszczelowej powinien pokrywać się z osią kości piętowej.

Objawem tego zaburzenia będzie:

• kolano szpotawe
• kolano koślawe
• koślawość stępu

Prawidłowe ustawienie goleni (łydki) względem kości stępu zależy także od prawidłowego położenia osi długiej stopy. Oś ta powinna być prostopadła zarówno do osi poprzecznej stawu skokowego górnego jak i linii nośnej kończyny.

Czy wady stóp wpływają na inne części ciała? 

Wady stóp wpływają niekorzystnie na pracę stawów kończyn dolnych oraz miednicy i tułowia. Powodują nieprawidłowe ustawienie się poszczególnych elementów ciała względem siebie i linii pionowej. Ma to wpływ na jakość chodu oraz sprawność fizyczną.

Stopa płasko-koślawa

Stopa płasko-koślawa u dzieci stanowi 90% konsultacji ortopedycznych stóp. Jest to utrwalone obniżenie lub zanik łuku podłużnego, koślawość tyłostopia, odwiedzenie przodostopia oraz skrócenie ścięgna Achillesa. Stopa płasko-koślawa ma związek z koślawością kolan (pogłębia to wadę).

Jeżeli wada ta jest bezobjawowa może być traktowana jako wariant normy.

Stopa koślawa bezobjawowa może przerodzić się w objawową, wówczas jest traktowana jako wada. 

Objawy stóp płasko-koślawych

Objawem jest głównie ból:

• po stronie przyśrodkowej pięty 
• zatoki stępu
• obwodu strzałki
• wgoleni (łydki w wyższych partiach kończyny dolne

Częstość występowanie tej wady szacuje się na 54% u dzieci w wieku 3 lat, 24% w wieku 6 lat, u osób dorosłych około 8% populacji.

Cechy stopy płasko-koślawej

• spłaszczenie łuku podłużnego
• nadmiernie (hyperpronacyjne) koślawe ustawienie stopy, a dokładnie stępu (tyłostopia),
• tzw. objaw „za dużej ilości palców” (patrząc od tyłu– widzimy 3-4 palce z bocznej strony stopy)
• podniesienie się łuku podłużnego podczas stania na palcach - mięsień piszczelowy tylny i zginacz długi palucha unoszą łuk podłużny stopy, równocześnie korygując oś tyłostopia z koślawości w szpotawość
• napięte rozcięgno podeszwowe przy zgięciu grzbietowym palucha

Diagnostyka wad stóp

Opiera się na wywiadzie z pacjentem, badaniu palpacyjnym stopy, badaniu stopy z wykorzystaniem m.in. podoskopu lub platformy podobarometrycznej. Ocenie podlega wysklepienie stopy, można także analizować geometrię stopy biorąc pod uwagę różne jej kąty m.in. kąt Clarke’a, Wejsfloga, kąt koślawości palucha, szpotawości V palca. Więcej pisaliśmy o tym w artykule dotyczącym oceny wad stóp u dzieci.

Leczenie stopy płasko-koślawej u dzieci

Z upływem czasu powstają zmiany zwyrodnieniowe, które prowadzą do dolegliwości bólowych. Płaskostopie może występować u dziecka fizjologicznie do 8 r.ż., jednakże w wadzie stóp płasko koślawych konieczne jest leczenie.

Leczenie koślawości polega na:

• kinezyterapii (ćwiczenia wzmacniające nie tylko mięśnie stóp, ale także całych kończyn dolnych, pośladków czy brzucha)
• ortezach
• odpowiednio wyprofilowanym obuwiu
• fizjoterapii

Jak stopa dziecka zmienia się wraz z wiekiem?

U niemowlęcia i dziecka w wieku 1-3 rok życia stopy przypominają stopy płasko-koślawe. Dzieje się tak za sprawą tkanki tłuszczowej, która wypełnia cały łuk podłużny, dlatego stopa wydaje się płaska. U dzieci w tym wieku zauważalna jest także koślawość tyłostopia. Mówimy wtedy o fizjologicznej koślawości. Jest to stan fizjologiczny niewymagający leczenia.

Warto sprawdzić czy podczas stania na palcach pojawia się łuk podłużny stopy. W rzadkich przypadkach może on się nie uwidocznić - może to sugerować wrodzoną stopę płaskokoślawą (pięta uniesiona do góry, a palce w przykurczu zgięciowym) lub wrodzony zrost kostny kości stępu (pięta jest uniesiona, a palce mogą pozostawać w zgięciu podeszwowym).

Dzieci ze stopą płasko-koślawą będą ścierały obuwie od strony przyśrodkowej (wewnętrznej) buta.

Stopa płasko-koślawa do około 7-10 roku życia jest fizjologią. Natomiast może jej towarzyszyć koślawość kolan lub inne problemy kończyn dolnych, które już fizjologią w tym wieku nie są, a niekorzystnie wpływają na obciążenie stóp. Koślawe ustawienie stóp może stanowić następstwo nieprawidłowości w budowie miednicy lub kolan a nie problem sam w sobie.W takiej sytuacji fizjoterapia powinna mieć na celu w szczególności pracę z koślawością kolan.

Profilaktyka koślawości stóp u dzieci

W profilaktyce ważna jest fizyczna aktywność dziecka, dlatego warto zachęcać je do ruchu, a także do chodzenia boso po nierównym podłożu np. trawie, piasku.

Można zastosować wkładkę ortopedyczną dobraną indywidualnie - najlepiej po 10 roku życia- chyba, że specjalista zaleci inaczej. Nie należy stosować butów z twardym zapiętkiem i twardą podeszwą.

Po 10 roku życia, jeśli wada ta pozostanie, ale jest bezobjawowa (nie daje dolegliwości bólowych i nie ogranicza aktywności fizycznej) może być traktowana jako wariant normy i nie być leczona.

Jeżeli występują dolegliwości bólowe leczenie polega na wprowadzaniu implantów do zatoki stępu - prowadzi to do całkowitej normalizacji funkcji. Celem implantu jest ograniczenie gwałtownego przemieszczania się wyrostka poprzecznego kości skokowej. Zmniejsza się nadmierna pronacja stępu, a także unosi się łuk podłużny stopy. Zdarza się, że potrzebne jest także wydłużenie ścięgna Achillesa, jako dodatkowy element operacji. Implanty można usunąć po 2-3 latach.

Innym zabiegiem operacyjnym dla dzieci powyżej 10 roku życia i dorosłych z wadą stóp płasko-koślawych może być osteotomia wydłużająca tzw. boczną kolumnę według Mosci.

Drogi Rodzicu, jeśli Twoje dziecko narzeka na ból stóp, niepokoi Cię jego chód warto jak najszybciej skonsultować ten problem z lekarzem lub fizjoterapeutą dziecięcym. Jest to ważne, aby jak najszybciej wspomóc swoje dziecko, przywrócić mu zdrowie i jakość życia.

Piśmiennictwo:

1. Klimczak, K., Kochański, B., Plaskiewicz, A., Kałużny, K., Smuczyński, W., Ratuszek-Sadowska, D., ... & Zukow, W. (2014). Analiza występowania wad stóp u dzieci w wieku 6-10 lat.
2. Okoński, M. Stopy płasko-koślawe u dzieci–kiedy wariant normy, a kiedy należy je leczyć?.
3. Prętkiewicz-Abacjew, E., & Opanowska, M. (2013). Prawidłowe i zaburzone ukształtowanie kolan, stępów i wysklepienia podłużnego stóp u chłopców i dziewcząt w wieku 5-7 lat. Probl Hig Epidemiol, 94(1), 92-96.
4. Okoński, M. Stopy płasko-koślawe u dzieci–kiedy wariant normy, a kiedy należy je leczyć?