Ścięgno Achillesa - funkcje, objawy najczęstszych kontuzji oraz leczenie urazów

Ścięgno Achillesa, inaczej ścięgno piętowe, jest największym i najsilniejszym ścięgnem w ludzkim ciele, łączącym mięśnie łydki (brzuchaty i
płaszczkowaty) z kością piętową (ścięgno końcowe mięśnia trójgłowego łydki).

Jego główną funkcją jest umożliwienie ruchu stopy, co jest kluczowe dla chodzenia, biegania i skakania.

Czym jest ścięgno Achillesa? Budowa i anatomia

Ścięgno Achillesa, mierzące od 15 do 20 cm długości, jest zbudowane głównie z włókien kolagenowych, które zapewniają mu wyjątkową wytrzymałość i elastyczność. Mimo to, jego stosunkowo słabe ukrwienie sprawia, że jest bardziej podatne na urazy, mikrourazy oraz stany zapalne.

Struktura ścięgna Achillesa:

• ścięgno zaczyna się w dolnej części mięśni łydki, które składają się z mięśnia brzuchatego i mięśnia płaszczkowatego. Włókna mięśniowe przechodzą w włókna ścięgniste, tworząc ścięgno,
• szerokie i płaskie w górnej części, a następnie zwęża się i grubieje w kierunku guza piętowego. Najcieńsze miejsce ścięgna znajduje się około 4 cm powyżej przyczepu do kości piętowej,
• jest otoczone cienką pochewką, która umożliwia mu swobodne poruszanie się podczas aktywności. W miejscach, gdzie ścięgno przylega do kości, znajdują się kaletki maziowe, które zmniejszają tarcie.

Unaczynienie ścięgna Achillesa jest zapewnione przez tętnicę piszczelową tylną oraz tętnicę strzałkową. Warto zauważyć, że unaczynienie nie jest równomierne wzdłuż całego ścięgna, co wpływa na proces gojenia w przypadku urazów. Ścięgno Achillesa jest również słabo unerwione, co przyczynia się do dłuższego czasu regeneracji po kontuzjach. Unerwienie zapewnia nerw piszczelowy.

Funkcje ścięgna Achillesa

Główną funkcją ścięgna Achillesa jest przenoszenie siły z mięśni łydki na piętę i stopę, co umożliwia zginanie stopy (zgięcie podeszwowe). Dzięki temu ruchowi możliwe jest odrywanie pięty od podłoża podczas chodzenia, biegania i skakania.

Ścięgno to jest także zaangażowane w supinację stopy, co wpływa na stabilność podczas ruchu.

Ścięgno Achillesa musi wytrzymywać ogromne siły, szczególnie podczas dynamicznych aktywności, takich jak skakanie czy bieganie, gdzie obciążenia mogą wynosić nawet ośmiokrotność masy ciała.

Zapalenie ścięgna Achillesa – najczęstszy uraz

Zapalenie ścięgna Achillesa (tendinopatia) jest najczęściej występującym problemem związanym z tym ścięgnem. Najczęstsze przyczyny urazów i kontuzji ścięgna Achillesa:

• Przeciążeniem: Intensywne treningi sportowców, szczególnie uprawiających sporty biegowe, mogą prowadzić do stanu zapalnego,
• Niewłaściwym obuwiem: Buty, które nie zapewniają odpowiedniego wsparcia, mogą zwiększać ryzyko urazów- twarda podeszwa i brak sztywniejszego zapiętka.
• Brakiem rozgrzewki przed wysiłkiem fizycznym: Niewłaściwe przygotowanie do aktywności fizycznej zwiększa ryzyko kontuzji.

Objawy uszkodzenia ścięgna Achillesa

Objawy kliniczne zapalenia ścięgna Achillesa obejmują:

• Ból w dolnej części łydki, wzdłuż ścięgna, szczególnie silny ból rano lub po dłuższym odpoczynku,
• Sztywność ścięgna,
• Obrzęk ścięgna,
• U sportowców może pojawić się piekący ból ścięgna Achillesa na początku treningu i po jego zakończeniu,
• Bolesne zgrubienie w stanie przewlekłym,
• Ograniczone zgięcie grzbietowe stawu skokowo-goleniowego.
• Leczenie zapalenia ścięgna zazwyczaj obejmuje odpoczynek, leki przeciwzapalne oraz fizjoterapię.

Jak wygląda leczenie zerwanego ścięgna Achillesa?

W przypadku zapalenia ścięgna Achillesa zazwyczaj rehabilitacja przynosi pożądane efekty - ustąpienie objawów bólowych. Trwa około 12 tygodni do momentu całkowitego ustąpienia bólu. W przypadku dolegliwości przewlekłych czas ten może być wydłużony.

Fizjoterapia w leczeniu ścięgna Achillesa

• Odciążenie kończyny,
• Leki przeciwzapalne,
• Zimne okłady,
• Terapia osoczem bogatopłytkowym (PRP) - w przypadku bólu występującego po 12 tygodniach leczenia zachowawczego.

Fizjoterapia pełni kluczową rolę w leczeniu zapalenia ścięgna Achillesa. Powinna być ona wieloetapowa z nakierowaniem na zmniejszenie dolegliwości bólowych oraz poprawienie jego zdolności do większych obciążeń.

Etap początkowy:

• leczenie przeciwzapalne
• odciążenie ścięgna
• zimne okłady
• terapia manualna tkanek miękkich
• ćwiczenia rozciągające ścięgno
• ćwiczenia izometryczne
• zwiększanie obciążeń podczas ćwiczeń

Kolejne etapy:

• ćwiczenia izometryczne mięśnia trójgłowego łydki (by zwiększyć masę mięśniową i siłę)
• terapia manualna tkanek miękkich
• ćwiczenia rozciągające taśmę tylną
• ćwiczenia propriocepcji - poprawa stabilności i koordynacji- można wykorzystać do tego celu platformy balansowe, BOSU, wzmacnianie mięśni core

W połączeniu z ćwiczeniami można zastosować także fizykoterapię w postaci fali uderzeniowej, lasera, terapii Tecar. Trening propriocepcji ma na celu:

• zminimalizować ryzyko kolejnych urazów- poprawa propriocepcji i równowagi zmniejsza prawdopodobieństwo kontuzji w przyszłości,
• przywrócić pełną funkcjonalność- umożliwia to pacjentom powrót do aktywności fizycznej i sportu,
• poprawić stabilność stawu skokowego- wzmocnienie mięśni stabilizujących staw skokowy jest kluczowe dla prawidłowego funkcjonowania ścięgna Achillesa.

Terapia osoczem bogatopłytkowym (PRP) przy kontuzji Achillesa

W przypadku przewlekłych uszkodzeń ścięgna może być stosowana terapia PRP. Najlepiej, aby była ona zastosowana dopiero po leczeniu zachowawczym w postaci terapii manualnej tkanek miękkich i ćwiczeń - po około 12 tygodniach rehabilitacji.

Polega ona na wstrzykiwaniu osocza bogatopłytkowego, które stymuluje proces gojenia i regeneracji tkanek.

W przypadku zapalenie ścięgna Achillesa- PRP może pomóc w redukcji bólu i stanu zapalnego, a także stymulować regenerację uszkodzonych włókien ścięgnistych.

Zapobieganie uszkodzeniom ścięgna Achillesa

Aby zminimalizować ryzyko urazów ścięgna Achillesa, warto:

• Regularnie wykonywać ćwiczenia rozciągające,
• Dbać o odpowiednie obuwie sportowe (niezbyt twarda podeszwa i stabilny zapiętek),
• Stopniowo zwiększać intensywność treningów,
• Zawsze przeprowadzać rozgrzewkę przed aktywnością fizyczną,

Dodatkowo, warto zwrócić uwagę na technikę wykonywania ćwiczeń i aktywności sportowych, ponieważ niewłaściwa technika może prowadzić do nadmiernego obciążenia ścięgna. Regularne konsultacje z trenerem lub fizjoterapeutą mogą pomóc w skorygowaniu ewentualnych błędów i optymalizacji programu treningowego pod kątem ochrony ścięgna Achillesa.

W przypadku odczuwania jakiegokolwiek dyskomfortu lub bólu w okolicy ścięgna, należy natychmiast zmniejszyć intensywność aktywności i skonsultować się z lekarzem oraz fizjoterapeutom, aby zapobiec poważniejszym urazom.

Ścięgno Achillesa odgrywa kluczową rolę w funkcjonowaniu kończyny dolnej. Zapalenie tego ścięgna jest poważnym problemem, który wymaga odpowiedniej diagnozy i leczenia. Właściwa rehabilitacja oraz unikanie czynników ryzyka mogą znacząco poprawić komfort życia i przywrócić sprawność fizyczną. Regularne ćwiczenia rozciągające oraz odpowiednie przygotowanie do aktywności fizycznej są kluczowe w zapobieganiu urazom.

Piśmiennictwo:

1. Wiecheć M., Książek-Czekaj A.,Fizjoterapia w przypadku uszkodzenia ścięgna piętowego, czyli ścięgna Achillesa 
2. Leczenie zachowawcze w uszkodzeniu ścięgna Achillesa. October 2015. Authors: Tomasz Ridan
3. Wilk Iwona, and Bartosz Nowacki." Masaż w dysfunkcjach ścięgna Achillesa."
4. Godek, Piotr. "Terapia PRP wysokiej objętości." Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 24 (2022)