Czym jest obrzęk limfatyczny? Leczenie obrzęków limfatycznych

Obrzęk limfatyczny (limfodemia) stanowi wyzwanie dla wielu osób, które starają się powrócić do pełnej sprawności po zabiegach chirurgicznych lub innych schorzeniach. Problem ten dotyczy także pacjentów onkologicznych, a w szczególności kobiet po mastektomii. Limfodemia dotyczy różnych części ciała, w szczególności rąk lub nóg. 

Obrzęk limfatyczny często wpływa nie tylko na aspekty fizyczne, ale rzutuje także na sferę psychiczną i psychospołeczną, a co za tym idzie na jakość życia. Warto zatem bliżej przyjrzeć się temu problemowi i zgłębić swoją wiedzę oraz poznać metody radzenia sobie z obrzękiem. 

Obrzęk limfatyczny – co to właściwie jest?

Obrzęk limfatyczny to stan, w którym dochodzi do gromadzenia się płynów limfatycznych w tkankach, spowodowany zastojem chłonki, który wynika z wrodzonych wad lub nabytego uszkodzenia naczyń chłonnych. Ten rodzaj obrzęku limfatycznego najczęściej manifestuje się poprzez zajęcie skóry oraz tkanki podskórnej (1).

Układ limfatyczny - za co odpowiada?

Układ limfatyczny wypełniony jest limfą zwaną inaczej chłonką i pełni fundamentalną rolę w utrzymaniu równowagi płynowej w organizmie. Jego główne zadania obejmują:

• utrzymanie odpowiedniego środowiska zewnętrznego dla komórek, 
• zapewnienie równowagi płynowej,
• absorpcję i transport tłuszczów z przewodu pokarmowego,
• eliminację bakterii.

Oznacza to, że układ chłonny pełni kluczową rolę w zachowaniu wielu funkcji organizmu, szczególnie jeśli chodzi o odporność, usuwanie toksyn oraz utrzymanie homeostazy. Jego zaburzenie, manifestujące się poprzez obrzęk, oprócz samego problemu, stanowi również zagrożenie dla organizmu poprzez zwiększenie ryzyka osłabienia odporności oraz zwiększenia podatności na infekcje.

Przyczyny obrzęku limfatycznego

Czym spowodowany jest obrzęk limfatyczny? Istnieje szereg czynników ryzyka predysponujących do wystąpienia obrzęku limfatycznego, ale rozważania te należy rozpocząć od podstawowego podziału:  obrzęk limfatyczny dzielimy na pierwotny (wrodzony) oraz obrzęk wtórny, zwany również obrzękiem nabytym.

Pierwotny obrzęk limfatyczny

Nabyty obrzęk limfatyczny (wtórny obrzęk limfatyczny)

Objawy obrzęku limfatycznego

Głównym objawem obrzęku limfatycznego są zwiększone obrysy kończyn i obrzmienie objętych obszarów ciała. W zależności od przyczyny, jak i zaawansowania schorzenia mogą występować inne objawy:

• Początkowo obrzęk jest ciastowaty i podatny na ucisk, natomiast z czasem ulega stwardnieniu,
• Stwardnienie skóry przodostopia i nasady drugiego palca stopy (dotyczy obrzęku kończyny dolnej),
• Miejscowe poszerzenie naczyń chłonnych może spowodować pojawienie się niewielkich pęcherzyków,
• Nawracające infekcje spowodowane osłabieniem układu odpornościowego.

Zwykle obrzęk limfatyczny związany z chorobą nowotworową rozwija się szybko, a jego pierwotna forma – wolno.

Jak wygląda obrzęk limfatyczny nóg?

Progresja obrzęku przy nie zastosowaniu leczenia polega głównie na powiększaniu się już obecnego obrzęku i zwiększaniu obrysów kończyn. W przypadku, gdy obrzęk osiąga stopień znacznego zniekształcenia kończyny, dochodzi do wystąpienia zjawiska nazywanego słoniowacizną. Stan ten wiąże się z licznymi konsekwencjami, które znacząco wpływają na codzienne życie dotkniętej nim osoby.

Diagnoza obrzęku limfatycznego

Diagnostyka obrzęku limfatycznego polega na współpracy wielu specjalistów. Sam obrzęk jest możliwy do rozpoznania w większości przypadków tylko na podstawie objawów. Należy uwzględnić w diagnostyce kilka innych schorzeń, które również mogą powodować obrzęk. Są to:

• obrzęk tłuszczowy
• obrzęk w przebiegu niewydolności żylnej
• obrzęk zapalny
• obrzęk spowodowany długotrwałą pozycją
• obrzęk śluzakowaty w przebiegu niedoczynności tarczycy
• obrzęk w zaawansowanej chorobie niewydolności serca

Profilaktyka obrzęków

• zmiany w stylu życia
• unikanie długotrwałego siedzenia lub stania,
• kontrola masy ciała oraz regularna aktywność fizyczna mogą wspomagać leczenie obrzęku limfatycznego,
• ćwiczenia stymulujące przepływ limfy

Leczenie obrzęku limfatycznego - u lekarza lub fizjoterapeuty

W celu wyznaczenia odpowiedniego leczenie należy odpowiednio zdiagnozować pacjenta oraz poznać przyczynę, która powoduje obrzęk i tym samym znaleźć sposób, aby skutecznie zlikwidować obrzęk limfatyczny.

Edukacja pacjenta to kluczowy element terapii u fizjoterapeuty, umożliwiający pacjentowi zrozumienie, w jaki sposób samodzielnie zastosować pewne aspekty metod fizjoterapeutycznych oraz jaka aktywność fizyczna będzie dla niego odpowiednia.

Dla osób zmagających się z obrzękiem limfatycznym rekomenduje się podejście terapeutyczne obejmujące różne dziedziny medycyny. Oto kilka ogólnych metod leczenia, które mogą być stosowane w radzeniu sobie z obrzękiem limfatycznym:

Drenaż limfatyczny

Drenażu limfatyczny może być wykonywany manualnie lub poprzez urządzenia wykorzystujące specjalne mankiety. Manualny drenaż limfatyczny wykorzystuje się delikatne i powolne kombinacje ruchów obrotowych, okrężnych, pompujących oraz czerpiących w celu aktywowania naczyń limfatycznych i odprowadzenia limfy.

Kompresja pneumatyczna wykorzystuje się specjalne urządzenia do presoterapii z mankietami, które napełniane są powietrzem i w ten sposób uciskają kończynę w odpowiedniej kolejności powodując odprowadzenie limfy i zmniejszenie obrzęku.

Kompresjoterapia z wykorzystaniem bandaży

Kompresjoterapia z wykorzystaniem bandaży wykorzystuje się opatrunki wielowarstwowe i jest skuteczną formą terapii w połączeniu z innymi metodami, takimi jak drenaż czy ćwiczenia.

 Ćwiczenie przeciwobrzękowe

Ćwiczenie przeciwobrzękowe dostosowane indywidualnie do potrzeb każdego pacjenta, stanowią skuteczną metodę stymulowania przepływu limfy, co przyczynia się do redukcji obrzęku.

Kinesiotaping

W tej metodzie wykorzystuje się specjalne taśmy o parametrach zbliżonych do ludzkiej skóry. Odpowiednie zastosowanie technik naklejania taśm powoduje uniesienie skóry, a zarazem zwiększenie przestrzeni dla chłonki oraz przepływu krwi.

Leczenie operacyjne

Leczenie operacyjne polega na wycięciu obrzękniętej tkanki podskórnej wraz ze skórą. Metoda ta jest rozważana tylko w przypadkach dużych zniekształceń oraz wtedy, gdy pozostałe metody nie przyniosły efektu.

Leczenie farmakologiczne

Leczenie farmakologiczne w niektórych przypadkach stosuje się leki moczopędne, które pomagają w usuwaniu nadmiaru płynów z organizmu. Lekarz specjalista znajdzie odpowiednie leki na obrzęk limfatyczny.

Leczenie domowe obrzęków limfatycznych

Domowe leczenie obrzęków limfatycznych jest możliwe, lecz zanim zostanie rozpoczęta jakakolwiek terapia w domu najważniejsze jest skonsultować się z lekarzem lub fizjoterapeutą, aby prawidłowo wykonać rozpoznanie obrzęku limfatycznego.

Istnieje szereg przeciwwskazań do wykonywania poszczególnych terapii np. drenażu limfatycznego co należy wykluczyć. Terapia domowa jest wsparciem dla terapii wykonywanej przez specjalistę.

Drenaż limfatyczny / masażu uciskowy z wykorzystaniem aparatu

Drenaż limfatyczny przy pomocy aparatu jest techniką wykorzystującą specjalne urządzenia, które wykonuje masaż limfatyczny generując kontrolowane fale ciśnienia lub podciśnienia, aby stymulować przepływ limfy w naczyniach limfatycznych i pomóc zlikwidować obrzęk. Ta technika jest często stosowana jako uzupełnienie terapii manualnego drenażu limfatycznego wykonywanego przez terapeutów.

Aparaty do drenażu limfatycznego mogą być używane w leczeniu różnych schorzeń, w tym obrzęku limfatycznego, cellulitu oraz do wspomagania procesu gojenia po operacjach plastycznych. Drenaż limfatyczny przy pomocy aparatu jest bezpieczny i nieinwazyjny dla osób, które nie mają przeciwwskazań, a pacjenci zazwyczaj odczuwają ulgę w obrębie objętym zabiegiem.

Regularne sesje drenażu limfatycznego przy użyciu aparatu mogą przyczynić się do poprawy krążenia limfy, zmniejszenia obrzęku i poprawy ogólnego stanu zdrowia pacjenta. Przed rozpoczęciem terapii zawsze warto skonsultować się z odpowiednim specjalistą ponieważ istnieje szereg przeciwwskazań do wykonywania zabiegu np. zakrzepica, stany zapalne czy problemy kardiologiczne pacjenta.

Terapia uciskowa

Terapia uciskowa wykorzystuje specjalne opaski uciskowe, rajstopy, pończochy, skarpety lub rękawy kompresyjne mogą pomóc w utrzymaniu właściwego przepływu limfy.

Zmiany w stylu życia

Pewne zmiany w stylu życia pacjenta mogą mu pozwolić na zmniejszenie obrzęku i ryzyka powikłań, co znacząco polepszy jego jakość życia. Oto kilka ważnych aspektów stylu życia:

• Dieta – zalecana jest odpowiednia dieta bogata w warzywa i białko, a uboga w sól i potrawy przetworzone.
• Higiena skóry – odpowiednia higiena skóry pozwoli na uniknięcie jej uszkodzeń i zmniejszy ryzyko infekcji.
• Długotrwałe siedzenie lub stanie – należy unikać długotrwałej pozycji siedzącej lub stojącej, ponieważ może ona powodować zwiększanie się obrzęku. Zaleca się regularne przerwy na ruch, częste zmiany pozycji oraz ćwiczenia.
• Kontrola masy ciała – nadwaga zwiększa ryzyko powstawania oraz zwiększania się obrzęku limfatycznego. Ważne jest utrzymywanie odpowiedniej masy ciała poprzez zdrową dietę oraz aktywność fizyczną.

Wyzwania psychospołeczne

Wiele osób zmagających się z tym schorzeniem doświadcza nie tylko fizycznego dyskomfortu, ale także negatywnych skutków dla ich samopoczucia emocjonalnego i społecznego. Obrzęk prowadzi do zniekształceń i zmian wyglądu ciała, co może wpływać na samoocenę pacjenta, jak i pewność siebie. Z kolei to może powodować izolację społeczną z obawy przed oceną innych ludzi. Często osoby z obrzękiem limfatycznym, szczególnie trwającym długi czas, mają depresję.

Wsparcie psychologiczne jako istotny element terapii

Wsparcie psychoterapeutyczne stanowi istotny element leczenia osób z obrzękiem limfatycznym. Specjalista w tej dziedzinie może pełnić kluczową rolę w pomaganiu pacjentom radzić sobie z emocjonalnymi aspektami choroby, wspierając proces akceptacji zmian fizycznych oraz rozwijając strategie radzenia sobie z trudnościami. Ponadto, zaangażowanie rodziny odgrywa istotną rolę w terapii pacjenta. Zrozumienie i akceptacja ze strony najbliższych mogą stanowić mocne wsparcie dla osób dotkniętych obrzękiem limfatycznym w codziennych wyzwaniach, jakie stawia przed nimi to schorzenie.

Perspektywy dla pacjentów z obrzękiem limfatycznym

Obrzęk limfatyczny często jest przewlekłych schorzeniem, które powoduje wiele trudności w codziennym funkcjonowaniu, natomiast istnieją skuteczne strategie zwalczania obrzęku. Ważnym elementem jest wczesna diagnoza obrzęku oraz profilaktyka obrzęku, jeśli występują czynniki ryzyka. Pacjenci z obrzękiem limfatycznym muszą odpowiednio dbać o swoje zdrowie i stosować się do rekomendacji lekarzy oraz fizjoterapeutów, aby uniknąć ewentualnych powikłań.

Powikłania obrzęku limfatycznego

Obrzęk limfatyczny może prowadzić do różnych powikłań i komplikacji, zwłaszcza jeśli nie jest odpowiednio leczony ani kontrolowany. Oto kilka potencjalnych powikłań związanych z obrzękiem limfatycznym:

• Infekcje skóry: Pacjenci z obrzękiem limfatycznym są bardziej podatni na infekcje skóry, ponieważ nadmiar płynu limfatycznego może sprzyjać rozwojowi bakterii. Nawracające infekcje skórne mogą być problemem.

• Zaostrzenie obrzęku: Jeśli obrzęk limfatyczny nie jest odpowiednio leczony i kontrolowany, może dochodzić do jego nasilenia i rozwoju w bardziej zaawansowanej postaci.

• Wzrost dyskomfortu i bólu: Obrzęk limfatyczny może powodować uczucie ciężkości, bólu i dyskomfortu w obrębie kończyn, co może znacząco wpłynąć na jakość życia pacjenta.

• Przerost tkanek: W przypadkach długotrwałego i niekontrolowanego obrzęku limfatycznego może dochodzić do przerostu tkanek, co może prowadzić do trwałych zmian w strukturze i funkcji kończyn.

• Problemy z ruchem: Zaawansowany obrzęk limfatyczny może ograniczać zakres ruchu w obrębie obrzękniętych kończyn, co utrudnia wykonywanie codziennych czynności.

• Powikłania układu limfatycznego: Obrzęk limfatyczny może prowadzić do dalszych uszkodzeń układu limfatycznego, co utrudnia jego funkcjonowanie i kontrolę nad obrzękiem.

• Zakażenia układu moczowego: Obrzęk limfatyczny w okolicy narządów miednicy może prowadzić do zakażeń układu moczowego, co wymaga dodatkowej opieki medycznej.

• Problemy psychospołeczne: Obrzęk limfatyczny może wpłynąć na psychospołeczną jakość życia pacjenta, prowadząc do depresji, lęku i obniżonej samooceny.

Ważne jest, aby osoby cierpiące na obrzęk limfatyczny były pod opieką lekarza lub specjalisty w dziedzinie limfologii, który może pomóc w leczeniu i monitorowaniu stanu oraz zapobiec powikłaniom. Wczesna diagnoza i skuteczna terapia mogą pomóc zmniejszyć ryzyko wystąpienia tych powikłań.

Podsumowanie

Obrzęk limfatyczny to poważne schorzenie, które nie może być lekceważone. Bez właściwego leczenia i terapii objawy mogą się nasilić, a obrzęk zwiększać, co będzie prowadzić do pogarszania się jakości życia. Jest to schorzenie, które wymaga holistycznego podejścia wielu specjalistów. Należy skupić się nie tylko na fizycznych aspektach obrzęku, ale również zwrócić uwagę na stan psychiczny pacjenta.

Warto podkreślić, że każdy przypadek pacjenta jest unikalny i leczenie należy dobierać indywidualnie do każdego przypadku. Współpraca wielu specjalistów oraz skoncentrowanie się na zmianach stylu życia pozwoli na skuteczne leczenie i przynieść zauważalne rezultaty dla pacjentów z obrzękiem limfatycznym.

 

Piśmiennictwo:

1. Szuba A. Choroby naczyń chłonnych. W: Choroby wewnętrzne. Tom 1. Szczeklik A. (red.). Medycyna Praktyczna, Kraków 2005, 437–440.
2. Justyna Bieda, Maciej Bączyk, Jacek Łuczak „Obrzęk limfatyczny — wartość diagnostyczna i prognostyczna limfoscyntygrafii dynamicznej kończyn górnych u pacjentek po mastektomii” 2003
3. Lipińska A. i wsp. „Zastosowanie kinesiotapingu u kobiet po mastektomii” 2007
4. R. Sapuła, J. Braniewska, R. Weremczuk, M. Wolanin, J. Sapuła „ Analiza skuteczności wybranych metod fizjoterapii w leczeniu obrzęku limfatycznego u kobiet po mastektomii” 2015
5. Anna Pyszora „Kompleksowa fizjoterapia pacjentów z obrzękiem limfatycznym” 2010
6. Stanley G. Rockson „Advances in Lymphedema” 2021