Na czym polega terapia punktów spustowych?
Co to są punkty spustowe?
Punkty spustowe (ang. Trigger Points) objawiają się jako niewielkie, tkliwe obszary, znajdujące się w obrębie włókien mięśniowych (w obrębie brzuśca) wykazujących się zwiększonym napięciem. Punkty spustowe, prócz nadwrażliwości sensorycznej, generują głównie ból, zwłaszcza ten określany jako ‘ból promieniujący’.
Dolegliwości związane z punktami spustowymi mają zwykle charakter powtarzalny pojawiają się przy wykonywaniu tych samych ruchów o podobnej intensywności czy kierunku.
Przyczyny powstawania punktów spustowych?
Ich przyczyną zazwyczaj są miejscowe zmiany funkcjonalne w strukturze mięśni i powięzi, powstałe w wyniku długotrwałych przeciążeń oraz mikrourazów.
Często pojawiającym się mechanizmem przyczynowo-skutkowym powstawania punktów spustowych jest patologiczny skurcz mięśni, lub części włókien w obrębie danego mięśnia, powodujący niedotlenienie i niedokrwienie tkanek oraz nagromadzenie kwasu mlekowego. Nie bez znaczenia są również czynniki cywilizacyjne, jak stres, nieprawidłowy sen, brak ruchu, wady postawy czy nieodpowiednia dieta.
W dłuższej perspektywie, brak odpowiedniego zaopatrzenia punktów spustowych może, oprócz wspomnianych dolegliwości, doprowadzić do upośledzenia pracy całego mięśnia, negatywnie wpływając na je go siłę i elastyczność, czasem prowadząc do poważniejszych urazów i kontuzji.
Prawidłowa diagnostyka i odpowiednie postępowanie ma więc tutaj kluczowe znaczenie.
Podsumowując, punkty spustowe mogą powstać w wyniku:
- przeciążenia mięśnia (np. nadmierna aktywność fizyczna),
- kontuzji lub urazów,
- stresu i napięcia emocjonalnego,
- nieprawidłowa postawy ciała,
- długotrwałego napięcia mięśniowego.
Diagnostyka punktów spustowych
Medycyna ukazuje pewną powtarzalność w występowaniu głównych punktów spustowych w poszczególnych grupach mięśni. Pozwoliło to na opracowanie swoistych map punktów spustowych, które stanowią istotną wskazówkę diagnostyczną.
Dzięki takim mapom oraz w wyniku analizy charakteru dolegliwości, fizjoterapeuta może szybko odnaleźć punkt spustowy stanowiący źródło problemu. Odbywa się to przy wykorzystaniu technik palpacyjnych.
Badanie rozpoczyna się w obszarze napiętych struktur włókien mięśniowych. Podczas palpacji może mieć miejsce przeskakiwania pasm włókien pomiędzy palcami, nierzadko pojawia się również miejscowy skurcz mięśnia. W sytuacji niemożności objęcia brzuśca mięśnia stosując chwyt szczypcowy, stosuje się palpację płaską. Po namierzeniu napiętego pasma, poszukuje się punktowego, wyczuwalnego zgrubienia w różnych obszarach ciała, w którym zazwyczaj znajduje się jeden lub więcej punktów spustowych.
Równoległą metodą diagnostyki punktów spustowych jest pomiar wrażliwości uciskowej tkanek- algometria/dolorymetria. Często jest wykorzystywana jako swoisty feedback przy ocenie skuteczności terapii stosowanych w trakcie leczenia.
Istnieje również możliwość lokalizacji punktu spustowego w trakcie badania elektromiograficznego (EMG). Aparatura rejestruje charakterystyczną aktywność bioelektryczną w obszarze aktywnego punktu spustowego.
Rodzaje punktów spustowych
Przyjmując kryterium objawowe, wyróżniamy dwa główne rodzaje punktów spustowych:
- aktywne punkty spustowe - charakteryzują je samoistnie występujące objawy bólowe i/lub dyskomfort, uczucie sztywności, ucisk;
- utajone punkty spustowe - objawy pojawiają się w wyniku uciśnięcia.
Gdzie występują punkty spustowe?
Najczęstsze miejsca ich występowania to:
- bark - mięsień naramienny - bolesność, ograniczenie zakresu ruchomości stawu;
- górny grzbiet - ból pod łopatką, ból między łopatkami, ból w okolicach mięśnia czworobocznego;
- dolny grzbiet - dokuczliwy ból dolnych partii pleców- podczas schylania oraz ruchów skrętnych, często ograniczenie mobilności;
- kark - punkty spustowe karku występują najczęściej u osób pracujących przy biurku - promieniujący, wrący ból ograniczający mobilność;
- głowa - ból w okolicy skroni, ból żuchwy, imitujące bóle zębów, bule szczęki u osób cierpiących na bruksizm;
- klatka piersiowa - ból mięśni piersiowych, czasem prowadzący nawet do arytmii.
Na czym polega terapia punktów spustowych?
Terapia punktów spustowych polega na bezpośrednim oddziaływaniu na bolesne miejsca. Głównym celem jest rozluźnienie, złagodzenie bólu i przywrócenie prawidłowej funkcji mięśnia.
Terapia może obejmować:
- Uciskanie punktów spustowych: terapeuta wywiera stały nacisk na punkt spustowy w celu rozluźnienia mięśnia. Może to obejmować zarówno bezpośredni nacisk palcem, jak i używanie narzędzi do ucisku (np. katów). Jest to kompresja ischemiczna - pod wpływem nacisku następuje niedokrwienie i zblednięcie tkanek. Terapeuta wywiera nacisk do dyskomfortu, bólu lub wystąpienia promieniowania. Nacisk wywierany jest przez 5s., następnie następuje 2-3 s. rozluźnienia. Sekwencję powtarza się do zmniejszenia się dolegliwości bólowych. Jeżeli objawy zaostrzą się terapię przerywa się od razu. Jeżeli występuje brak poprawy przerywa się po 2 minutach.
- Rozluźnianie mięśniowo-powięziowe: na granicy elastyczności tkanki wykonuje się ucisk trwający do 2 min, który prowadzi do zmniejszenia napięcia. Tę sekwencję powtarza się uzyskując coraz większą elastyczność tkanki. Terapia ta wykorzystuje właściwości lepkosprężyste powięzi, która nie powraca od razu do długości spoczynkowej.
- Masaż głęboki: polega na rozluźnieniu, wydłużeniu oraz uwolnieniu od wzorców nieprawidłowych napięć. Można stosować także masaż głęboki rozcierający (poprzeczny)- polega na poprzecznym rozcieraniu z taką samą prędkością całego pasma mięśniowego.
- Rozciąganie mięśni połączone ze schładzaniem: czyli technika stretch-and-spray. Technika ta zaleca rozciągnięcie mięśni, a następnie schłodzenie ich poprzez zastosowanie sprayu tzw. zamrażacza. Ważne jest, aby wrzecionka nerwowo-mięśniowe były poddane stymulacji przed schłodzeniem, ponieważ zimny spray dezaktywuje ich aktywność. Spray powinien być zaaplikowany w kilku pasmach - od przyczepów początkowych do końcowych bez przerw pomiędzy nimi. Po aplikacji sprayu tkanki zostaną skrócone przez kilka sekund, a następnie powrócą do nowej bariery rozciągnięcia i długości spoczynkowej. Technika ta może służyć jako uzupełnienie suchego igłowania (przed lub po).
- Suche igłowanie (dry needling): w igłoterapii wykorzystywane są cienkie igły, którymi wykonuje się nakłuwanie punktów spustowych. Jest to bardziej zaawansowana forma terapii, która może przynieść szybkie efekty w redukcji bólu i regulacji napięcia mięśniowego. Igła działa na mechanizm rozluźniania tkanki poprzez jej mikrouszkodzenie i pobudzenie krążenia. Igły wprowadza się pod różnymi kątami, a celem jest uzyskanie skurczu mięśnia.
- Akupunktura: są te techniki stosowane od stuleci w medycynie Wschodu. Polega głównie na nakłuciu tkanki w pobliżu punktu spustowego, a następnie usunięciu jej. Jeżeli odpowiedź na terapię jest niewystarczająca nakłucie jest powtarzane, a igła pozostawiona na 30 s. Według Ma i wsp. efekt przeciwbólowy tej terapii jest znaczący. Skuteczność terapii może zależeć od wielkości i rodzaju igły, kąta nachylenia czy też głębokości nakłucia. Akupunkturą leczy się globalne zaburzenia i poprawia przepływ energii przez meridiany. W suchym igłowaniu drażni się lokalnie punktu spustowy, którego uwolnienie powoduje rozluźnienie całego mięśnia.
- Rozluźnienie pozycyjne: polega na ustawieniu ciała w najbardziej komfortowej pozycji. Celem tej techniki nie jest wydłużenie za wszelką ceną, a próba znalezienia pozycji/ stanu która na to pozwoli. Według Jonesa pozycja, w której ciało ulega rozluźnieniu, a mięśnie wydłużeniu często jest tą, w której doszło do uszkodzenia. Pozwala to na dezaktywację napiętych tkanek i zmniejszenie bólu. Według badań Dardzińskiego redukcja bólu utrzymywała się u pacjentów posiadających mięśniowo-powięziowe punkty spustowe przez 6 miesięcy- do kolejnego badania kontrolnego.
- Techniki energii mięśniowej: polegają na kompresji ischemicznej mięśniowo-powięziowego punktu spustowego, następnie izometrycznego skurczu
mięśnia, po którym następuje jego odruchowe rozciągnięcie. Według Hantena techniki kompresji i rozciągania bardziej zmniejsząją dolegliwości bólowe niż samo rozciąganie. - Kinesiotaping: polega na naklejeniu w specjalny sposób za pomocą wybranej
techniki elastycznych taśm na ciało pacjenta. Terapia ta odciąża system powięziowy poprzez działanie sensoryczne oraz proprioceptywne. Po aplikacji taśm skóra staje się pofałdowana, zwiększa to przestrzeń między warstwami głębszymi - m.in. powięzią powierzchowną i głęboką. Wspomaga przepływ limfy i wspomaga procesy samoleczenia. - Terapia Tecar: polepsza przepływ krwi, wpływa na głębokie rozluźnienie tkanek i przyspiesza gojenie.
- Fala uderzeniowa: jest to fala mechaniczna, która powoduje bardzo szybki wzrost ciśnienia w obrębie tkanki- do 100 MPa, a następnie gwałtowny spadek i pojawienie się ciśnienia ujemnego. Prowadzi do normalizacji napięcia mięśniowego, za jej pomocą można precyzyjnie zlokalizować i przeprowadzić terapię punktów spustowych.
- Dieta: Według Simonsa powstawanie punktów spustowych może mieć związek z dietą - niedoborami żelaza, witaminy C, witamin z grupy B. Wpływ mogą mieć także alergie oraz spożywanie alkoholu. Mała dawka kofeiny będzie poprawiała lokalne krążenie, natomiast duża może wpływać na zwiększenie aktywności punktów spustowych.
Przeciwwskazania do stosowania technik mięśniowo-powięziowych
Terapia punktów spustowych jest skuteczną i zarazem bezpieczną metodą rehabilitacji, aczkolwiek istnieją przeciwwskazania do jej zastosowania. Są to:
- gorączka,
- ciężkie stany zapalne,
- choroby skórne (np. infekcje skórne),
- ciąża,
- wzrost ciśnienia wewnątrzczaszkowego (np. w przypadku migreny).
Korzyści z terapii punktów spustowych
Terapia mięśniowo-powięziową przynosi wiele korzyści, w tym:
- redukcja bólu: rozluźnienie napiętych mięśni i eliminacja aktywnych punktów spustowych prowadzi do redukcji przewlekłego bólu, który może promieniować w inne części ciała.
- poprawa ruchomości: dzięki zmniejszeniu napięcia mięśniowego zakres ruchu w stawach może ulec poprawie, co prowadzi do normalizacji funkcji całego ciała.
- zwiększenie krążenia: poprzez uwolnienie punktów spustowych i poprawę przepływu krwi, dochodzi do lepszego odżywienia tkanek mięśniowych.
- zmniejszenie napięcia: terapia pomaga w redukcji ogólnego, wzmożonego napięcia mięśniowego, co przekłada się na poprawę samopoczucia i zmniejszenie objawów stresu.
Metod leczenia punktów spustowych jest jak widać wiele, co pozwala na dobór najbardziej dogodnej metody dla terapeuty, która będzie dostosowana do danego problemu pacjenta.
Piśmiennictwo:
- Chochowska M., Ogrodowczyk R., Klonowska J., Wytrążek M., Terapia punktów spustowych w napięciowych bólach głowy. 2015
- Jutrzenka- Jesion J., Chochowska M., Hojan-Jezierska D., Fizjoterapia w leczeniu mięśniowo-powięziowych punktów spustowych, 2018
- Szwarocki R., Chochowska M., Terapia tkanek miękkich w zespole skrzyżowania górnego-studium przypadku.