Objaw Raynauda, czyli choroba Raynauda i zespół Raynauda - objawy i leczenie

Nazwa objawu pochodzi od Maurice’a Raynauda, który w 1862 r. opisał 25 przypadków pacjentów, u których dochodziło do powtarzających się zmian koloru skóry palców dłoni i stóp po ekspozycji na zimno. Przyczyny tych problemów doszukiwał się w zaburzeniach funkcji centralnego układu nerwowego.

Na przestrzeni kolejnych lat wielu badaczy zajmowało się tym zagadnieniem, dochodząc do wniosku, iż nie jest to choroba, a objaw. Sama etiologia tego objawu jest złożona i różnorodna. Rozpoznano także pierwotny i wtórny objaw Raynauda.

Częstość występowania objawu Raynauda szacuje się na 3-5% populacji ogólnej, częściej w obszarach o chłodnym klimacie. Średnia wieku pacjentów w Europie wynosi 47,2 lata, natomiast w USA 53,5 lat. Objawy Raynauda pojawia się częściej u kobiet (6-20%), niż mężczyzn (3-12,5%).

Na czym polega objaw Raynauda?

Według definicji objaw Raynauda charakteryzuje się odwracalnym, powtarzającym się zaburzeniu naczynioruchowym, którego podstawą jest skurcz naczyń obwodowych, który następuje pod wpływem zimna, stresu, czynników chemicznych lub bez jakiejkolwiek przyczyny. Dotyczy palców rąk i stóp, ale blednąć mogą także małżowiny uszne, nos, wargi, język oraz brodawki sutkowe. Schorzenia najczęściej dotyczy palców dłoni. W innych lokalizacjach występuje rzadko. U 5% pacjentów z objawem Raynauda występuje w obrębie palców stóp.
Występują 3 fazy przebiegu objawu:

• I faza: skóra może zblednąć z nagłym skurczem naczyń i niedokrwieniem tkanek z towarzyszącym uczuciem mrowienia
• II faza: zasinienie wskutek nagromadzenia się odtlenowanej krwi, co będzie odczuwane przez pacjentów jako zdrętwienie i ból
• III faza: czynne przekrwienie - dochodzi wówczas do zaczerwienienia skóry i pojawia się uczucie pieczenia.

Zdarza się, że objaw Raynauda objawia się tylko dwoma fazami - I i II fazą lub II i III.

Charakterystycznym elementem jest to, iż zmiany zabarwienia skóry są bardzo dobrze odgraniczone od skóry niezmienionej. Epizod napadu przy objawie Raynauda zazwyczaj trwa około 20 minut. Może się jednak zdarzyć, że będzie on trwał do około 1 godziny.

Podział zespołu Raynauda

Objaw Raynauda można podzielić na:

• pierwotny objaw Raynauda (choroba Raynauda - dotyczy ok. 80% przypadków)
• wtórny objaw Raynauda (zespół Raynuada - dotyczy ok. 20% przypadków)

Objaw pierwotny - choroba Raynauda

Dotyczy ona głównie młodych kobiet. Przebieg choroby jest łagodny, jedynie u 12% chorych pojawiają się ciężkie napady. Po latach istnieje możliwość ustąpienia choroby. Zmiany w tej jednostce chorobowej występują symetrycznie, nie są mocno nasilone i bolesne. W badaniu fizykalnych nie odnotowano blizn naparstkowatych, owrzodzeń, czy obrzęków placów. Kciuk nigdy nie jest zajęty. W badaniach dodatkowych takich jak kapilaroskopia, podstawowe badania laboratoryjne i immunologiczne nie ma nieprawidłowości.

Objaw wtórny -  zespół Raynauda

W przypadku zespołu Raynauda przebieg jest postępujący i uzależniony od choroby podstawowej. Charakterystyczne objawy zespołu Raynauda to asymetryczne zajęcie palców, bolesność. Występują zmiany w badaniu fizykalnym (owrzodzenia opuszków palców, martwica, zanik tętna). Nieprawidłowości pojawiają się  także w badaniach laboratoryjnych. Na zespół Raynauda chorują zarówno kobiety, jak i mężczyźni, natomiast choroba Raynauda dotyka głównie kobiety. Często występuje w przebiegu innych chorób, takich jak układowe choroby tkanki łącznej oraz  chorób o podłożu  autoimmunologicznym (np. toczeń rumieniowaty układowy) lub naczyniowym.

Diagnostyka zespołu i choroby Raynauda

Do badań diagnostycznych w przypadku tego schorzenia należą:

• wywiad
• stwierdzenie co najmniej 2 z 3 charakterystycznych, następujących po sobie zmian zabarwienia skóry (biały, siny, czerwony),
• pytanie o wykonywany zawód,
• pytanie o palenie papierosów,
• pytanie o ekspozycję na środki toksyczne,
• badanie przedmiotowe (fizykalne) - jeśli pacjent nie ma napadu nie zaobserwujemy zmian (choroba Raynauda). U pacjenta z zespołem Raynauda można dostrzec: blizny naparstkowate na opuszkach palców, owrzodzenia palców, akroosteolizę paliczków
  dystalnych (samoistna amputacja paliczków dystalnych), złogi wapniowe, stwardnienie skóry, wykwity skórne, obrzęki stawów, żółte zabarwienie palców na skutek palenia papierosów, asymetrię ciśnienia tętniczego oraz tętna między kończynami (w chorobach tętnic obwodowych),
• badania dodatkowe: kapilaroskopia, która umożliwia ocenę naczyń włosowatych wału paznokciowego za pomocą mikroskopu,
• podstawowe badania laboratoryjne: morfologia, OB, czynnik reumatoidalny, koagulogram, badanie ogólne moczu, poziom TSH,
• badania immunologiczne: przeciwciała przeciwjądrowe, składowe dopełniacza C3 i C4, krioglobuliny.

Jak rozpoznać chorobę Raynauda? 

Lekarz dokonuje rozpoznania na podstawie wywiadu, badania przedmiotowego oraz badań laboratoryjnych.

1. przejściowe blednięcie lub sinienie dystalnych odcinków kończyn,
2. symetryczne i silne tętno obwodowe,
3. brak blizn, owrzodzeń oraz martwicy palców,
4. prawidłowy wynik badania kapilaroskopowego,
5. ujemny poziom przeciwciał przeciwjądrowych,
6. prawidłowe OB.

Rozpoznanie zespołu Raynauda.

1. wiek powyżej 30 lat w momencie wystąpienia pierwszego napadu,
2. asymetria objawów,
3. znaczne nasilenie i częstość napadów, zmiany dotyczą także kciuka,
4. palenie papierosów,
5. zmiany martwicze palców,
6. obrzęki stawów,
7. zmiany skórne,
8. powiększone obwodowe węzły chłonne,
9. asymetria tętna obwodowego,
10. nieprawidłowości w badaniach krwi tj. nadpłytkowość, poliglobulia, wysokie OB, dodatnie przeciwciała przeciwjądrowe.

Różnicowanie choroby i zespołu Raynauda z innymi chorobami

Do podobnych chorób, z którymi lekarz może różnicować chorobę i zespół Raynauda należą:

• akrocyjanoza - zaburzenie naczyniowe polegające na stałym zasinieniu placów w wyniku przepełnienia naczyń krwią żylną. Nasila się po ekspozycji na zimno, ale przebiega bez fazowości zmian zabarwienia skóry. Nie towarzyszy jej także bolesność.
• erytromelalgia - napadowe zaczerwienienie i ocieplenie palców z silnym, piekącym bólem. Dotyczy głównie stóp. Objaw nasila się przy ciepłej temperaturze otoczenia, natomiast ulgę przynosi chłodzenie palców i unikanie wysiłku fizycznego.

Leczenie objawu Raynauda

Choroba Raynauda – leczenie

Leczenie przyczynowe choroby Raynauda jest niemożliwe, ponieważ wciąż nieznana jest etiologia tej choroby. Leczenie zespołu Raynauda polega na terapii choroby podstawowej. Obejmuje leczenie niefarmakologiczne, farmakologiczne oraz chirurgiczne.

Leczenie niefarmakologiczne polega na redukcji czynników nasilających dolegliwość, unikaniu ekspozycji na zimno i sytuacji stresowych, a także nadmiernych wahań temperatury. Zalecane jest ciepłe ubieranie się oraz stosowanie technik pobudzających krążenie (rozgrzewanie rąk, poruszanie kończynami). Ważne jest unikanie palenia papierosów, stosowania używek z kofeiną oraz przyjmowania leków takich jak efedryna, doustne środki antykoncepcyjne. 

Leczenia farmakologicznego jest stosowane w przypadku dużej częstości napadów oraz osób z objawem Raynauda, którzy nie reagują na leczenie niefarmakologiczne. A także u tych, u których pojawiają się owrzodzenia. Leczenie najczęściej odbywa się za pomocą blokerów kanału wapniowego, które powodują zmniejszenie częstości i nasilenia napadów.

U pacjentów, u których chorobę Raynauda przebiega łagodnie nie ma konieczności włączenia leczenia farmakologicznego. Powinni natomiast regularnie pojawiać się na wizytach kontrolnych celem obserwacji w kierunku powstawania nowych zmian.

Leczenie zespołu Raynauda

U pacjentów z zespołem Raynauda niezwykle ważne jest leczenie choroby podstawowej i kontrolowanie zmian skórnych. Szybka reakcja na pojawiające się owrzodzenia może pozwolić na uniknięcie amputacji palców, a nawet całych kończyn.

Rehabilitacja w chorobie Raynauda 

W przypadku choroby Raynauda rehabilitacja odgrywa kluczową rolę w zmniejszeniu objawów oraz poprawie jakości życia. Głównym celem rehabilitacji w pierwotnej postaci objawu Raynauda jest poprawa ukrwienia kończyn oraz zmniejszenie często bolesnych skurczów tętnic. W procesie rehabilitacji pacjent może być poddany różnym formom terapii, takim jak fizykoterapia, terapia ruchowa, masaż czy biofeedback. Ćwiczenia fizyczne mogą również być częścią programu rehabilitacyjnego, ponieważ poprawiają krążenie krwi i wzmacniają mięśnie kończyn.

Dodatkowo, ważne jest edukowanie pacjenta na temat choroby Raynauda i sposobów radzenia sobie z jej objawami. Pacjent uczony jest, jak unikać czynników wywołujących ataki, takich jak zimno czy stres, oraz jak dbać o odpowiednią dietę i styl życia.

Rehabilitacja w chorobie Raynauda ma na celu również poprawę funkcji układu mięśniowo-szkieletowego oraz zapobieganie ewentualnym powikłaniom, takim jak owrzodzenia lub zanik mięśni. Dzięki regularnym sesjom rehabilitacyjnym pacjent może zwiększyć swoją zdolność funkcjonalną i poprawić jakość życia.

Ważne jest, aby rehabilitacja była prowadzona pod stałą kontrolą lekarza specjalisty, który będzie monitorował postępy pacjenta i dostosowywał program terapeutyczny do jego aktualnych potrzeb. Dzięki kompleksowemu podejściu do leczenia, pacjent z chorobą Raynauda może osiągnąć znaczną poprawę swojego stanu zdrowia i funkcjonalności. Rehabilitacja ma również na celu zwiększenie komfortu i jakości życia poprzez zmniejszenie objawów, takich jak drętwienie, mrowienie oraz zmiany koloru skóry.

Metody rehabilitacyjne stosowanie u osób z objawem Raynauda

1. Ogrzewanie dotkniętych obszarów jest jednym z najważniejszych elementów rehabilitacji. Pacjenci powinni unikać ekspozycji na zimno oraz regularnie stosować ciepłe okłady, rękawiczki i grzejniki ręczne.
2. Regularna aktywność fizyczna może pomóc w poprawie przepływu krwi i ukrwienia kończyn. Ćwiczenia takie jak chodzenie, jazda na rowerze czy pływanie mogą być korzystne.
3. Lekki masaż może pomóc w poprawie krążenia krwi i redukcji napięcia mięśniowego, co może przyczynić się do zmniejszenia skurczów naczyń krwionośnych.

Rehabilitacja chorych z pierwotnym objawem Raynauda może przynieść znaczną poprawę komfortu życia pacjentów poprzez zmniejszenie często dokuczliwych objawów. Ważne jest regularne stosowanie zaleceń rehabilitacyjnych oraz współpraca z lekarzem w celu dostosowania terapii do indywidualnych potrzeb pacjenta. Dzięki odpowiedniej opiece rehabilitacyjnej osoby dotknięte chorobą Raynauda mogą lepiej radzić sobie z jej skutkami i prowadzić bardziej komfortowe życie.

Piśmiennictwo:
1. Wojteczek, A. N. N. A., Ziętkiewicz, M. A. R. C. I. N., & Zdrojewski, Z. B. I. G. N. I. E. W. (2014). Objaw Raynauda–obraz kliniczny, diagnostyka i leczenie jednego z najczęściej spotykanych objawów reumatologicznych w praktyce lekarskiej. Ann Acad Med Gaden, 44, 133-141.

MOŻE CIĘ TAKŻE ZAINTERESOWAĆ

Czym jest akupresura? Czy warto stosować akupresurę?

Akupresura to łagodniejsza forma akupunktury i zarazem najstarszy i najbardziej efektywny sposób łagodzenia dolegliwości fizycznych i emocjonalnych.

2.04.2024

Akupresura, akupunktura i suche igłowanie

Czym są poszczególne techniki? Jakie efekty daje akupunktura? Czy suche igłowanie (igłoterapia) faktycznie rozluźnia mięśnie? Poznajcie ich działanie, podobieństwa i różnice.

02.04.2024

Rwa kulszowa - objawy i leczenie drętwień

Czym jest rwa kulszowa i jak wygląda leczenie rwy kulszowej? To zespół objawów bólowych wynikających z ucisku na korzenie nerwu kulszowego w kanale kręgowym odcinka lędźwiowego kręgosłupa.

12.02.2024